Η ακτοπλοϊα της Θεσσαλονίκης είναι μια παλιά παράδοση της πόλης που χρονολογείται από το 1907. Συνεχίστηκε στο μεσοπόλεμο και άκμασε στις δυο μεταπολεμικές δεκαετίες ως την εξαφάνισή της στη δεκαετία του 1970. Τα τελευταία χρόνια η παράδοση με τα καραβάκια προς την Περαία και την Αγία Τριάδα αναβιώνει με τον «Κωνσταντή» και τον «Αγιο Γεώργιο», που υπόσχονται νοσταλγικές και δροσερές βόλτες στις ζέστες του καλοκαιριού.
Η δρομολόγηση επιβατικών πλοίων στον Θερμαϊκό στις αρχές του 21ου αιώνα για την κάλυψη της θαλάσσιας αστικής συγκοινωνίας, τα λεγόμενα «αστικά καραβάκια», αποτελεί πάγιο αίτημα των Θεσσαλονικιών και νοσταλγική αναζήτηση ενός μαζικού μέσου μεταφοράς που άκμασε σε προηγούμενες εποχές. Τα πρώτα ατμοκίνητα αστικά καραβάκια δρομολογήθηκαν την πρώτη δεκαετία του εικοστού αιώνα με υπεύθυνη την ίδια εταιρία που εκτελούσε την ακτοπλοϊκή συγκοινωνία στον Βόσπορο. Τα εγκαίνια της γραμμής έγιναν με επισημότητα στις 19 Απριλίου του 1907 στην αποβάθρα μπροστά στο Λευκό Πύργο και το πρώτο πλοίο του δοκιμαστικού δρομολογίου, που μετέφερε και τους επίσημους, ήταν η «Κασσάνδρα».
Εκτός από την «Κασσάνδρα, που έβγαινε και στη Χαλκιδική κι έφτανε ως τη Δάφνη του Αγίου Όρους, δρομολογήθηκαν από την ίδια εταιρία και τα πλοία «Βόσπορος 57», «Χαβέρ» και «Αχμέτ 23» που πραγματοποιούσαν την παράκτια συγκοινωνία του Θερμαϊκού από τον Λευκό Πύργο και το Φάληρο. Ο σκληρός όμως ανταγωνισμός με το ηλεκτροκίνητο τραμ που λειτούργησε την επόμενη χρονιά, το 1908, ανάγκασε την εταιρία να αυξήσει το εισιτήριο και να κάνει περικοπές στα δρομολόγια, γεγονός που προκάλεσε την κάθετη μείωση του επιβατικού κοινού. Σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα τα καραβάκια αναγκάστηκαν να μεταφερθούν αλλού και όσα έμειναν περιορίστηκαν σε ταξίδια αναψυχής μέσα στον Θερμαϊκό.
Στο μεσοπόλεμο
Τα καραβάκια ξαναβγήκαν στο Θερμαϊκό μετά το 1925, εκτελώντας τη θαλάσσια συγκοινωνία με τις απέναντι ακτές, την Περαία, το Μπαξέ Τσιφλίκι και την Αγία Τριάδα. Δεν ήταν τόσο η τάση των Θεσσαλονικιών να πάνε για αναψυχή στην απέναντι ακτή, όσο η κάλυψη της συγκοινωνικής ανάγκης για τους κατοίκους των νέων προσφυγικών οικισμών που είχαν ως μοναδικό μεταφορικό μέσο το βαποράκι.
Από τα πρώτα καϊκια που έκαναν συχνά δρομολόγια με την απέναντι ακτή του Θερμαϊκού ήταν η «Θράκη», ο «Άρης», η «Χελιδόνα» και ο «Αετός». Δυο σύγχρονα μάλιστα επιβατικά, η «Αγία Βαρβάρα» και ο «Ποσειδών» εκτελούσαν κατά τη δεκαετία του 1930 και δρομολόγια στη διάρκεια του χειμώνα. Η δεκαετία αυτή ήταν και η χρυσή εποχή της ακτοπλοίας του Θερμαϊκού στην οποία προστέθηκαν και άλλα άλλα πιο σύγχρονα πλοία όπως η «Τρίγλια», η «Θάλεια» η «Λευκή», η «Ελλάς», η «Προποντίς» και το «Δελφίνι». Μεσολάβησε η εμπόλεμη δεκαετία του ’40 που δεν επέτρεπε τέτοιες ειρηνικές δραστηριότητες στη θάλασσα. Η ακτοπλοϊκή γραμμή ξανάνοιξε μετά τον πόλεμο και τη γερμανική κατοχή με 15 βαποράκια. Η ωραία εποχή με τα παλιά καραβάκια κράτησε ως το 1960, εποχή κατά την οποία κατασκευάστηκαν και δρομολογήθηκαν νέα σκάφη.
Η μεταπολεμική ακμή και η εξαφάνιση
Η περίοδος ακμής της παράκτιας συγκοινωνίας θεωρείται η δεκαετία του 1960. Τότε δρομολογήθηκαν καινούργια πλοία που έπαιρναν πολλούς επιβάτες. H βασική αφετηρία τους ήταν η προκυμαία του Λευκού Πύργου, όπου είχαν στηθεί κιγκλιδώματα για την ασφαλέστερη επιβίβαση των λουομένων και την αποφυγή συνωστισμού.
Εν πλω στο καραβάκι.
Τα βαποράκια με ιδιοκτήτες μια ξεχασμένη σήμερα τάξη πλοιοκτητών του Θερμαϊκού, όπως του Γκιγκιλίνη, του Χωματά, του Πανέρα, έδιναν, ιδίως τη θερινή περίοδο, μια ειδυλλιακή εικόνα στον κόλπο. Αναφέρουμε απλώς τα ονόματα των σημαντικότερων καράβια που έφταναν ως την τουριστική ακτή του Θερμαϊκιού: Μακεδονία, Φανούλα, Νεράιδα, Ελλήσποντος, Καμέλια, Άγιος Νικόλαος, Σοφία, Μεταμόρφωση, Λευκή, Αλέκος, Θεσσαλονίκη, Άγιος Βασίλειος, Άγιος Νικόλαος, Ναυτίλος, Άννα Μαρία, Ευδοκία, Αγγέλικα, Ελπίδα, Καμέλια, Άννα Μαρία, Ιουλία. Τα καραβάκια έφευγαν κάθε 20 λεπτά από την προκυμαία του Λευκού Πύργου και μετά από μισή ώρα ταξίδι έπιαναν τις σκάλες της Περαίας, του Μπαξέ (Νέοι Επιβάτες) και της Αγίας Τριάδας. Ιδίως τα σαββατοκύριακα του καλοκαιριού ένα ταξίδι με βαποράκι ως την Αγία Τριάδα ήταν μια από τις πιο ωραίες βόλτες, ενώ το θέαμα με τα βαποράκια που πηγαινοέρχονταν στο Θερμαϊκό ήταν συναρπαστικό.
Σιγά σιγά όμως τα βαποράκια αραίωναν. Το Θεσσαλονίκη ΙΙ, που κατασκευάστηκε το 1967, ήταν το τελευταίο πλοίο που αποσύρθηκε, στις αρχές του 1971, από την ακτοπλοϊα του Θερμαϊκού και μεταφέρθηκε σε νέα ακτοπλοϊκή γραμμή στο ανατολικό Αιγαίο. Τα λεωφορεία που άρχισαν να εκτελούν δρομολόγια προς την Αγία Τριάδα και τη Μηχανιώνα, προκάλεσαν από το 1965 τη σταδιακή κάμψη στην ακτοπλοϊκή κίνηση του κόλπου ως το τέλος της δεκαετίας. Ένα ένα τα γραφικά βαποράκια αποσύρονταν, πωλούνταν σε άλλες θαλάσσιες γραμμές κι άλλα σάπισαν στα καρνάγια του Θερμαϊκού. Το αυτοκίνητο που εισέβαλε μαζικά από τις αρχές τις δεκαετίας του ’70, κατέστρεψε μια νοσταλγική εικόνα των Θεσσαλονικιών και των επισκεπτών της πόλης και μια ζωντανή ναυτιλιακή δραστηριότητα της θαλασσινής πολιτείας. Τα αστικά καραβάκια, ακολουθώντας τη μακρά παράδοση της «Κασσάνδρας» και της «Λευκής», ξανάπλευσαν στο Θερμαϊκό μόλις το καλοκαίρι του 2015. Διάφοροι προγραμματισμοί από την τελευταία δεκαετία του 20ού αιώνα αναθερμαίνουν το μόνιμο αίτημα των Θεσσαλονικιλων για εγκατάσταση της «αστικής ακτοπλοϊας» στο Θερμαϊκό, αλλά παραμένουν ακόμη σχέδια…
Σημ.: Το ρεπορτάζ στηρίχτηκε σε στοιχεία του βιβλίου μου «Εμείς του ’60 οι εκδρομείς» (Εκδ. Εξάντας, 2000) και στο εξαίρετο περιοδικό «Χίλια δέντρα», τ. 4, Σεπτέμβιος 1999, που είναι αφιερωμένο ολόκληρο στα μπάνια και την ακτοπλοϊα του Θερμαϊκού με εξώφυλλο τίτλο «Παραλίες και καραβάκια της Θεσσαλονίκης». Το περιοδικό «Χίλια Δέντρα» ήταν μηνιαίο ένθετο της εφημερίδας «Θεσσαλονίκη» με διευθυντή τον Γιώργο Σκαμπαρδώνη και αρχισυντάκτη τον Μιχάλη Τρεμόπουλο. Ιδιαίτερα ενδιαφέροντα θέματα από την πλούσια θεματολογία του συγκεκριμένου τεύχους είναι του Μιχάλη Τρεμόπουλου «Οι παραλίες των Θεσσαλονικέων», του Βασίλη Κολώνα «Η ακτοπλοϊα του Θερμαϊκού» και του Γιάννη Γκλαρνέτατζη «Οι εφοπλιστές του Θερμαϊκού».
