του Αλέξη Ηρακλείδη *
Με τον ατυχή κ. Μουζάλα, που εν τη ρύμη του λόγου αποκάλεσε τη γείτονα χώρα «Μακεδονία», ήρθε για μία ακόμη φορά στο προσκήνιο το περίφημο Μακεδονικό, ένα ακόμη «εθνικό θέμα» που ταλανίζει τη χώρα (μαζί με το Κυπριακό, το Αιγαίο και ορισμένα άλλα) από το 1991, δηλαδή ένα τέταρτο του αιώνα.
Σημειώνω ότι η ονομασία της γειτονικής χώρας ως σκέτο «Μακεδονία» αναφέρεται παντού διεθνώς (στα διεθνή ΜΜΕ, από ξένους πολιτικούς και διπλωμάτες, σε επιστημονικά έργα, σε χάρτες, κ.λπ.) και με το συνταγματικό όνομά της («Δημοκρατία της Μακεδονίας») έχει αναγνωριστεί από 140 κράτη, πλην της Ελλάδας και της Βουλγαρίας (που δεν αναγνωρίζει, για δικούς της λόγους, την ύπαρξη «μακεδονικού έθνους»). Η ονομασία ΠΓΔΜ είναι η προσωρινή ονομασία με την οποία η γείτων χώρα έγινε το 1992 κράτος-μέλος του ΟΗΕ.
Το understanding τότε ήταν ότι το θέμα της προσωρινής ονομασίας θα επιλυόταν εντός ευλόγου χρόνου. Δεν έχει επιλυθεί όμως και μετά τόσα χρόνια τίθεται από τη διεθνή κοινωνία το διττό ερώτημα:
(1) Είναι δυνατόν ένα ανεξάρτητο κράτος να συνεχίζει να ονομάζεται «πρώην» και έως πότε;
(2) Μπορεί ένα άλλο ανεξάρτητο κράτος να του στερεί, και μάλιστα επ’ αόριστον, το κυρίαρχο δικαίωμα του αυτοπροσδιορισμού (που σε ατομικό επίπεδο, αυτό των ανθρώπινων και μειονοτικών δικαιωμάτων, θεωρείται αυτονόητο);
Υπάρχουν αρκετές περιπτώσεις κοινής ονομασίας μεταξύ μίας χώρας και της περιοχής μίας άλλης γειτονικής χώρας, χάριν παραδείγματος: Βρετανία και Βρετάνη στη Γαλλία, Λουξεμβούργο και επαρχία του Λουξεμβούργου στο Βέλγιο.
Υπάρχουν επίσης περιπτώσεις με σύνθετη ονομασία μεταξύ γειτόνων, όπως η Μογγολία και η Εσωτερική Μογγολία στην Κίνα, το Μπανγκλαντές (χώρα των Βεγγάλων) και η Δυτική Βεγγάλη στις Ινδίες, η Ιρλανδία και η Βόρεια Ιρλανδία στη Βρετανία, το Μεξικό και το Νέο Μεξικό στις ΗΠΑ. Διερωτώνται λοιπόν οι διεθνείς συνομιλητές μας γιατί το Μακεδονικό παραμένει από τον 1991 έως σήμερα μια έντονη και άλυτη διένεξη;
Η απάντηση, που είναι δύσκολα κατανοητή σε ξένο ακροατήριο, είναι
(α) οι αμοιβαίοι φόβοι για τις «πραγματικές προθέσεις» της άλλης πλευράς και
(β) οι «σκελετοί στην ντουλάπα», για να χρησιμοποιήσω μία αγγλική έκφραση.
Οι Ελληνες, ως γνωστόν, πιστεύουν ότι το όνομα «Μακεδονία» υποκρύπτει αλυτρωτισμό και αμφισβήτηση των συνόρων. Γι’ αυτό η Αθήνα καθυστέρησε πολλά χρόνια να αλλάξει στάση και να δεχθεί να συζητήσει τη σύνθετη ονομασία.
Σε ό,τι αφορά την άλλη πλευρά, οι ιθύνοντες πιστεύουν ότι η Ελλάδα τούς παιδεύει και δεν τους αναγνωρίζει με το όνομα της επιλογής τους όχι επειδή φοβάται αλυτρωτισμό (μια και αυτό κατ’ αυτούς δεν ισχύει και θα ήταν άλλωστε παράλογο στη σημερινή εποχή και ειδικά στο ευρωπαϊκό πλαίσιο), αλλά επειδή η Αθήνα θεωρεί ότι η χώρα τους δεν έχει λόγο ύπαρξης και δεν διαθέτει καν εθνική ταυτότητα ή ξεχωριστή γλώσσα.
Οπως λένε χαρακτηριστικά, θεωρούμαστε από την Αθήνα ανύπαρκτοι και ένα αυθαίρετο κατασκεύασμα και γι’ αυτό μας συμπεριφέρονται με τέτοια αλαζονεία.
Ας δούμε τώρα τους σκελετούς στην ντουλάπα. Για την Ελλάδα η δυσκολία αναγνώρισης γλώσσας και «μακεδονικής» εθνικής ταυτότητας κρύβει τουλάχιστον δύο πράγματα:
1ον. Τη μη αναγνώριση σλαβομακεδονικής εθνοτικής ομάδας στην Ελλάδα. Αν και οι άνθρωποι αυτοί που ζουν σήμερα στη βορειοδυτική Μακεδονία αριθμούν μόνο μερικές χιλιάδες (άρα ουδόλως απειλείται η ελληνική εδαφική ακεραιότητα) και ένα μέρος τους έχει πλέον ελληνική εθνική συνείδηση, εντούτοις η Αθήνα τρέμει την παραμικρή αναφορά σ’ αυτούς και στην αναγνώριση της ύπαρξής τους.
Γιατί; Μεταξύ άλλων γιατί αποκρύπτεται το γεγονός ότι είχαν καταπιεστεί στον Μεσοπόλεμο, ειδικά επί Μεταξά, και όταν έφυγαν με τον ΕΛΑΣ, στον ελληνικό εμφύλιο το 1948-49, δημεύθηκε η περιουσία τους και έκτοτε δεν τους επιτρέπεται να επιστρέψουν καν στην πατρογονική τους γη.
2ον. Το γεγονός ότι οι σημερινοί κάτοικοι της ελληνικής Μακεδονίας δεν είναι, στη μεγάλη τους πλειονότητα, αυτόχθονες, αλλά απόγονοι προσφύγων από τη Μικρά Ασία.
Ηρθαν δηλαδή μετά τους εκδιωχθέντες Σλαβομακεδόνες, που ήταν γηγενείς κάτοικοι της Μακεδονίας επί αιώνες. Σημειώνεται ότι πριν από 100 χρόνια, στην περιοχή της μετέπειτα ελληνικής Μακεδονίας (δηλαδή στο 51% της γεωγραφικής Μακεδονίας), το 36% περίπου ήταν μουσουλμάνοι, που είχαν μητρική γλώσσα τα τουρκικά, τα αλβανικά, τα βουλγαρικά (οι Πομάκοι), τα ελληνικά (οι Βαλαάδες) ή τα ρομανί, περίπου το 28% ήταν ελληνόφωνοι χριστιανοί, το 23-25% σλαβόφωνοι (κυρίως βουλγαρόφωνοι) χριστιανοί και υπήρχαν και 9-10% Εβραίοι, και επίσης Βλάχοι κ.ά.
Ορισμένοι από τους σκελετούς της άλλης πλευράς είναι οι εξής:
1ον. Αν και βρίσκονταν στην ευρύτερη Μακεδονία επί αιώνες (και πριν από την εποχή του Κύριλλου και του Μεθόδιου), εντούτοις άργησαν πολύ να αποκτήσουν ξεχωριστή εθνική ταυτότητα.
Είναι το προτελευταίο νέο έθνος των Βαλκανίων (με τελευταίο τους Βόσνιους μουσουλμάνους), με ιστορία περίπου 100 χρόνων. Αρχικά πολλοί ταυτίζονταν με τους Βουλγάρους και τον βουλγαρικό εθνικισμό.
Μάλιστα ορισμένοι, αν και σλαβόφωνοι, ταυτίστηκαν στις αρχές του 20ού αιώνα με τους Ελληνες (αρχικά ως «πατριαρχικοί») και έγιναν Ελληνες ή άλλαζαν ταυτότητα κατά περίπτωση.
2ον. Ορισμένοι από αυτούς, ειδικά στην ελληνική Μακεδονία, συνεργάστηκαν με τους κατακτητές το 1940-1944 (οι περισσότεροι ήταν μέλη του ΕΛΑΣ) και κατά κύριο λόγο με τους εθνοτικά συγγενείς τους Βούλγαρους (άλλο αν οι δεύτεροι ήταν τόσο βάναυσοι ώστε αποξένωσαν τους Σλαβομακεδόνες αντί να τους ενσωματώσουν).
Και έρχομαι στο διά ταύτα. Διαδικαστικά θα πρέπει να λάβουν χώρα εδώ και τώρα ουσιαστικές διαπραγματεύσεις Αθηνών-Σκοπίων (η συνεχιζόμενη χρονοτριβή είναι σε βάρος της Ελλάδας), χωρίς μεσολαβητή (τον Νίμιτς ή άλλον), με στόχο την ανεύρεση λύσης χωρίς «νικητή και ηττημένο», αλλά με δύο κερδισμένους (λύση «θετικού αθροίσματος»).
Από πλευράς ουσίας, εκείνοι θα πρέπει να διασκεδάσουν τους δικούς μας φόβους περί αλυτρωτισμού, δείχνοντας χειροπιαστά πόσο αβάσιμοι είναι· και από την πλευρά μας θα πρέπει να τους δείξουμε ξεκάθαρα ότι τους σεβόμαστε ως ανεξάρτητο κράτος, ως έθνος με τη δική του γλώσσα και ταυτότητα.
* καθηγητής Διεθνών Σχέσεων και Επίλυσης Συγκρούσεων στο Πάντειο Πανεπιστήμιο
