«Έχετε αναρωτηθεί ποτέ μήπως η "κουλτούρα της πριγκίπισσας" και τα παιχνίδια "για κορίτσια", ή ο περιορισμός του αγοριού σας σε παιχνίδια με αυτοκίνητα και υπερήρωες, ή παιχνίδια κατασκευών, επηρεάζουν τις επιλογές σταδιοδρομίας αργότερα στη ζωή τους και συμβάλλουν στο χάσμα των φύλων στην αγορά εργασίας;»
Όταν ήμουν μικρή, μου έκαναν εντύπωση τα χρώματα που κατηγοριοποιούσαν τα παιχνίδια μέσα στο δωμάτιο, αλλά και στο μυαλό μου. Ρωτούσα πολλές φορές τη μητέρα μου γιατί τα δώρα που μου έκαναν, είχαν πάντα μέχρι και ροζ περιτύλιγμα; Όσο για το περιεχόμενο, ήταν πάντα προβλέψιμο. Από τότε, άρχισα να εξερευνώ και τα υπόλοιπα παιχνίδια, τα πιο «απαγορευτικά» για ένα κορίτσι, συνειδητοποιώντας στις τελευταίες τάξεις του δημοτικού ότι το παιχνίδι τελικά δεν έχει φύλο, ούτε χρώμα.
Μπορεί να είναι μωβ, τιρκουάζ, κίτρινο, μπλε, αρκεί να εκπαιδεύει το μυαλό, να διευρύνει τους πνευματικούς ορίζοντες και να δημιουργεί όρεξη στο παιδί να εξασκεί με διαφορετικούς τρόπους τις ικανότητές του και να ανακαλύπτει άγνωστες πτυχές του εαυτού του.
Τι είναι αυτό που τελικά κάνει ένα παιχνίδι να ταιριάζει για όλα τα παιδιά και πόσο δρόμο έχουμε ακόμα στην Ελλάδα μέχρι την καταπολέμηση των έμφυλων στερεοτύπων;
Για όλα αυτά θα μας διαφωτίσει περισσότερο η Δήμητρα Κογκίδου, Καθηγήτρια ΑΠΘ και Συντονίστρια του Δικτύου των Επιτροπών Ισότητας των Φύλων στα ΑΕΙ. Η σελίδα που έχει δημιουργήσει στο Facebook «Όλα τα παιχνίδια για όλα τα παιδιά», έχει μερικές από τις πιο χρήσιμες αναρτήσεις που έχουν κατακτήσει δικαίως την καρδιά μας.
«Είναι για αγόρι ή για κορίτσι;». Μία φράση που την ακούμε (σχεδόν πάντα) όταν θέλουμε να αγοράσουμε ένα ρούχο, ένα βιβλίο, ένα παιχνίδι σε κάποιο παιδί. Υπάρχουν «κοριτσίστικα» και «αγορίστικα» παιχνίδια ή συμπεριφορές βάσει φύλου; Πότε άρχισαν να κατηγοριοποιούνται πιο έντονα;
Σε μια κοινωνία βαθιά διχοτομημένη ως προς το φύλο, η ερώτηση από υπαλλήλους αν θέλουμε παιχνίδια, βιβλία, μωρουδιακά ή άλλα παιδικά είδη «για αγοράκι» ή «για κοριτσάκι» περνάει πάρα πολύ συχνά απαρατήρητη. Το ίδιο απαρατήρητο περνάει συχνά και το φαινόμενο της έμφυλης διχοτόμησης των παιχνιδιών, όπως επίσης και το γεγονός ότι υπάρχουν συχνά ξεχωριστοί διάδρομοι παιχνιδιών «για κορίτσια» και «για αγόρια» στα καταστήματα.
Σπάνια οι πωλητές/τριες εκπαιδεύονται έτσι ώστε να αποφεύγουν την αναπαραγωγή των έμφυλων στερεοτύπων κατά τη συναλλαγή με τους πελάτες/ισσες -ενήλικες και παιδιά. Αντί, για παράδειγμα να ρωτούν αν το παιχνίδι είναι «για αγοράκι ή για κοριτσάκι», μπορούν να βάζουν στο επίκεντρο τα ενδιαφέροντα των παιδιών, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι διαμόρφωση των ενδιαφερόντων τους δεν επηρεάζεται από τα έμφυλα στερεότυπα. Η βιολογία δεν νομιμοποιεί την έμφυλη διχοτόμηση των παιχνιδιών. Όταν, όμως, η αγορά κατακλύζεται με παιχνίδια και άλλα παιδικά είδη που έχουν έμφυλα χαρακτηριστικά, όταν οι ενήλικες «διδάσκουν» ήδη στα παιδιά τι παιχνίδια θα προτιμούν κάνοντας αυτοί πρώιμες επιλογές, όταν ασκείται, άμεσα ή έμμεσα, πίεση από πολλές πηγές στα παιδιά για συμμόρφωση στις έμφυλες επιταγές, τότε οι επιλογές των παιδιών δεν μπορούν να μείνουν ανεπηρέαστες.
Τα έμφυλα στερεότυπα παγιδεύουν τους ανθρώπους σε κουτάκια, τους κάνουν να πιστεύουν ότι πρέπει να επιθυμούν συγκεκριμένα προϊόντα. Το μάρκετινγκ των παιχνιδιών ή των βιβλίων «για κορίτσια» ή «για αγόρια» δεν είναι αυτό που δημιουργεί τα έμφυλα στερεότυπα, αλλά τα ενισχύει καθώς επηρεάζει τα παιδιά και τους ενήλικες στέλνοντας ισχυρά μηνύματα σχετικά με την καταλληλότητα των επιλογών τους ανάλογα με το φύλο του παιδιού. Είναι ενδιαφέρον να μπούμε τυχαία σε κάποιο ηλεκτρονικό κατάστημα και να δούμε ενδεικτικά τι προτείνουν για δώρα ή για δραστηριότητες ελεύθερου χρόνου «για αγόρια» και «για κορίτσια».
Το έμφυλο μάρκετινγκ αποφέρει περισσότερα κέρδη, άρα έχει κάθε λόγο να προωθεί τον έμφυλο διαχωρισμό.Αυτή η επιλογή είναι επικερδής για τις επιχειρήσεις καθώς έχουν χωριστές αγορές για τα αγόρια και για τα κορίτσια, που καθεμία έχει τα δικά της διακριτά προϊόντα, αντί να κάνουν ενιαία προϊόντα που θα απευθύνονται σε αγόρια και κορίτσια. Έχει, όμως, κοινωνικό κόστος καθώς η πρώιμη διχοτόμηση των ενδιαφερόντων και των δραστηριοτήτων των παιδιών συμβάλει στην (ανα)παραγωγή των έμφυλων στερεοτύπων και έτσι περιορίζουν την ολόπλευρη ανάπτυξής τους, την εκπαιδευτική επιτυχία και τις επαγγελματικές τους επιλογές αργότερα.
«Σεξισμός από την κούνια» μου είχε πει μια έγκυος φίλη πριν από πάρα πολλά χρόνια όταν πήγε με τη μαμά της να αγοράσουν τα πρώτα μωρουδιακά. Διαφορετικά στυλ και χρώματα στα πρώτα ρουχαλάκια, στα σεντόνια και στις κουβέρτες, στη διακόσμηση του δωματίου και στα πρώτα παιχνίδια που αντανακλούν τις απόψεις των ενηλίκων για τους έμφυλους ρόλους. Μου μετέφερε, επίσης, την έκπληξη της μαμάς της για το γεγονός ότι στη δική της εποχή δεν ήταν τόσο έντονο το φαινόμενο και είχε δίκιο. Η κατάτμηση της αγοράς των παιδικών ειδών με βάση το φύλο μετά τη δεκαετία του '80 είναι αποτέλεσμα των στρατηγικών μάρκετινγκ. Όλα τα δεδομένα καταδεικνύουν ότι το μάρκετινγκ της βιομηχανίας των παιχνιδιών δεν ήταν πάντα τόσο έμφυλο όσο είναι σήμερα.
Το αισιόδοξο είναι ότι κατά τα τελευταία χρόνια, αρκετοί άνθρωποι και οργανώσεις σε όλο τον κόσμο έχουν αρχίσει να αμφισβητούν την έμφυλη διχοτόμηση των παιχνιδιών και να αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες για την κατάργησή του. Πρόσφατο παράδειγμα καλής πρακτικής αποτελεί η Ισπανία όπου η βιομηχανία των παιχνιδιών και η κυβέρνηση κινητοποιήθηκαν ώστε να εξαλειφθεί ο έμφυλος διαχωρισμός των παιχνιδιών.
Ένας νέος κώδικας δεοντολογίας τέθηκε σε ισχύ την 1η Δεκεμβρίου που ενθαρρύνει τα καταστήματα και τις κατασκευάστριες εταιρείες να αποφεύγουν τις προκαταλήψεις λόγω φύλου. Οι διαφημίσεις στην τηλεόραση και το διαδίκτυο πλέον δεν θα πρέπει να αναφέρουν αν ένα παιχνίδι προορίζεται για αγόρια ή για κορίτσια, να θεωρούν το ροζ κοριτσίστικο χρώμα και το μπλε αγορίστικο.
Πώς μπορεί ένα παιχνίδι να βοηθήσει το παιδί να ανακαλύψει την ταυτότητά του πέρα από το φύλο του;
Μέσα από τα παιχνίδια τα παιδιά εκπαιδεύονται και ως έμφυλα υποκείμενα, μόνον που αυτό που «διδάσκονται» από πολύ μικρή ηλικία είναι κυρίως τα έμφυλα στερεότυπα καθώς τα προσφερόμενα μοντέλα ρόλων στον τομέα της αγοράς παιχνιδιών δεν προσφέρουν μεγάλη ποικιλία νέων αναπαραστάσεων ανδρισμού και θηλυκότητας. Καθώς τα παιδιά από πολύ μικρή ηλικία εκτίθενται συνεχώς σε έμφυλα στερεότυπα, τα περισσότερα από τα οποία αποδέχονται ως πραγματικά καθώς δεν μπορούν ακόμα να τα αξιολογήσουν κριτικά, αυτό στερεί τη δυνατότητά τους να αμφισβητήσουν τον ηγεμονικό ανδρισμό και την κυρίαρχη θηλυκότητα. Για παράδειγμα, δεν βοηθά στην αποδόμηση του ηγεμονικού ανδρισμού το γεγονός ότι τα αγόρια, και μέσα από τα παιχνίδια, δεν μαθαίνουν να εκφράζουν τα συναισθήματά τους, να ζητούν βοήθεια, να είναι φροντιστικά κ.ά.
Οι διαχωρισμοί των παιχνιδιών με έμφυλα κριτήρια, εκτός από το γεγονός ότι στερούν τα παιδιά από την απόκτηση ενός μεγαλύτερου εύρους εμπειριών, αποτρέπουν τελικά την αποδοχή της πολλαπλότητας και πολυμορφίας των φύλων και τη δυνατότητα ελεύθερης συγκρότησης της έμφυλης υποκειμενικότητας των παιδιών και επιπρόσθετα μπορεί να οδηγήσουν σε εκφοβισμό των παιδιών που υπερβαίνουν τις κοινωνικές προδιαγραφές του κυρίαρχου ανδρισμού και της θηλυκότητας.
Μπορούμε να φανταστούμε έναν κόσμο απαλλαγμένο από τις έμφυλες κατηγοριοποιήσεις και τα ασφυκτικά περιοριστικά πλαίσια των έμφυλων στερεοτύπων, έναν κόσμο που να επιτρέπει το κάθε παιδί να αναπτύξει ελεύθερα και πλήρως το δυναμικό του και να καθορίζει τον εαυτό τους ως ανθρώπινο ον;Θεωρώ ότι μπορούμε και πρέπει να εργασθούμε προς αυτήν την κατεύθυνση. Εμπνέει αισιοδοξία ότι όλο και περισσότεροι άνθρωποι αναζητούν παιχνίδια που είναι συμπεριληπτικά των ανθρώπων, όλο και περισσότεροι άνθρωποι πιστεύουν ότι «τα παιχνίδια είναι παιχνίδια» και δεν έχουν φύλο, ούτε τα χρώματα έχουν φύλο.
«Τα παιχνίδια δεν έχουν φύλο», είναι το κεντρικό σύνθημα της νέας εκστρατείας των Ηνωμένων Εθνών. Αφήστε τα παιχνίδια να είναι παιχνίδια / Let Toys Be Toys – For Girls and Boys είναι η ονομασία της βρετανικής εκστρατείας για την κατάργηση του έμφυλου διαχωρισμού των παιχνιδιών που ζητά από τις βιομηχανίες παιχνιδιών να σταματήσουν να περιορίζουν τα ενδιαφέροντα των παιδιών προωθώντας ορισμένα παιχνίδια ως κατάλληλα μόνο για κορίτσια και άλλα μόνο για αγόρια.
Τι είδους επίδραση έχουν τα παιχνίδια στη συμπεριφορά των παιδιών και στον τρόπο που κατανοούν τον κόσμο; Ποια μηνύματα μεταφέρουν;
Τα παιχνίδια διαμορφώνουν την αντίληψη των παιδιών για τον κόσμο, εμπεριέχουν και μεταδίδουν ιδεολογικά μηνύματα σχετικά με το φύλο. Οι διαφορετικοί τύποι παιχνιδιών που συνήθως παίζουν τα κορίτσια και τα αγόρια επηρεάζουν την ανάπτυξή τους γενικά, δίνουν διαφορετικά μηνύματα για τους έμφυλους ρόλους και έχουν διαφορετικό εκπαιδευτικό περιεχόμενο, στοιχείο που έχει σχέση με τη μελλοντική επιτυχία των παιδιών στη μάθηση σε πολλούς τομείς του αναλυτικού προγράμματος και στη συνέχεια στις επαγγελματικές τους επιλογές.
Έχετε αναρωτηθεί ποτέ μήπως η «κουλτούρα της πριγκίπισσας» και τα παιχνίδια «για κορίτσια», ή ο περιορισμός του αγοριού σας σε παιχνίδια με αυτοκίνητα και υπερήρωες, ή παιχνίδια κατασκευών, επηρεάζουν τις επιλογές σταδιοδρομίας αργότερα στη ζωή τους και συμβάλλουν στο χάσμα των φύλων στην αγορά εργασίας;Δίνουμε στα παιδιά ίσες ευκαιρίες για να θέσουν ισχυρά θεμέλια για τη μάθηση σε όλους τους τομείς, έτσι ώστε να μπορούν να ανακαλύψουν τις κλίσεις και τα ταλέντα τους, τόσο στην παιδική ηλικία, όσο και αργότερα;
Καθώς μέσα από τα παιχνίδια τα παιδιά εκπαιδεύονται και ως έμφυλα υποκείμενα, ας δούμε, για παράδειγμα, τι πρότυπα προσφέρουν ως προς το σώμα. Τα αγόρια παίζουν συνήθως με υπερήρωες και πιο σπάνια με κούκλες-μωρά. Το μοντέλο σώματος των υπερηρώων είναι πλέον αφύσικα μυώδες και αυτό δεν αποτελεί μια ρεαλιστική εικόνα του σώματος. Αυτό συνέβη κυρίως κατά τα τελευταία έτη και είναι ένα ιδιαίτερα προβληματικό πρότυπο για τα αγόρια. Το μυώδες σώμα των υπερηρώων αναπαριστά την εικόνα ενός υπερ-άνδρα που μαζί με τα συνοδευτικά αντικείμενα που τον πλαισιώνουν, συγκροτεί πραγματική πολεμική μηχανή–ένδειξη του ανδρισμού και της εξουσίας του. Θα λέγαμε γενικά ότι οι υπερήρωες είναι η ενσάρκωνση του ηγεμονικού ανδρισμού
Τα κορίτσια παίζουν συνήθως με κούκλες – κυρίως κούκλες μόδας. Αρχίζοντας από τη Barbie, είχε ασκηθεί αυστηρή κριτική στην κούκλα αυτή, αν και αποτελεί κοινωνικά αποδεκτό και επιθυμητό πρότυπο ομορφιάς για δεκαετίες, καθώς έχει αναλογίες σώματος που είναι αδύνατον να υπάρξουν στην πραγματική ζωή.
Η κριτική για τα πρότυπα ομορφιάς στα μικρά κορίτσια οδήγησε την εταιρεία Mattel να κυκλοφορήσει και νέα μοντέλα Barbie, πιο κοντές, πιο παχουλές, με άλλο χρώμα επιδερμίδα ή μαλλιά – ήταν τόσο σημαντικό αυτό ώστε και έγινε εξώφυλλο στο περιοδικό Time. Σχετικά τελευταία έγιναν νέες προσθήκες στη συλλογή της: κούκλες με πιο σκούρο τόνο επιδερμίδας, με άφρο μαλλιά, αλλά και δύο φιγούρες με αναπηρίες – μια σε αναπηρικό καροτσάκι και μια με προσθετικό πόδι.
#Barbie finally gets realistic figure, lands cover of Time magazine https://t.co/gCEiMIdPWs pic.twitter.com/0l4YqXpeYc
— Tribune Life & Style (@ETLifeandStyle) January 29, 2016
Τα κορίτσια μαθαίνουν μέσα από τις κούκλες μόδας ότι πρέπει να επιδιώξουν αυτό το μοντέλο σώματος, ότι η ομορφιά είναι το βασικό συστατικό της γυναικείας ταυτότητας και πρέπει να την επιδιώκουν. Το θέμα είναι ότι υπάρχουν και άλλα πρότυπα ομορφιάς και είναι ιδιαίτερα σημαντικό τα νεαρά κορίτσια να μαθαίνουν ότι η ομορφιά έχει πολλές εκδοχές. Επιπλέον, προωθούνται αδύνατοι σωματοτύποι και συχνά οι κούκλες παρουσιάζονται με ασχολίες ή δραστηριότητες που δεν ταιριάζουν στην παιδική ηλικία. Έχει ασκηθεί αυστηρή κριτική στις κούκλες αυτές καθώς συμβάλουν στην πρόωρη σεξουαλικοποίηση των μικρών κοριτσιών.
Είναι σημαντικό καθώς γνωρίζουμε ότι σεξουαλικοποιημένες αναπαραστάσεις γενικά έχουν επιπτώσεις στη γνωστική και συναισθηματική τους ανάπτυξη, στην ψυχοσωματική τους υγεία αλλά και στην υγιή ανάπτυξη της σεξουαλικότητάς τους.
Κούκλες με παρόμοια χαρακτηριστικά υπάρχουν και στα ηλεκτρονικά παιχνίδια. Για παράδειγμα, το παιδί καλείται να ντύσει κούκλες-νεράιδες στην εφαρμογή. Οι νεράιδες φορούν ρούχα αποκαλυπτικά που τονίζουν το πόσο αδύνατες είναι και η κινησιολογία του εξώφυλλου συμβάλει επίσης στην σεξουαλικοποιημένη εικόνα τους. Το παιχνίδι με υπερβολικά αδύνατες κούκλες ενδεχομένως να ωθεί τα μικρά κορίτσια να στοχεύουν σε ένα πιο λεπτό σώμα και αυτό μπορεί να επηρεάσει αρνητικά την εικόνα του σώματός τους, σε συνδυασμό βέβαια με αντίστοιχες εικόνες από τα ΜΜΕ και τα κοινωνικά δίκτυα.
Υπάρχουν και άλλα παιχνίδια «για κορίτσια» που επηρεάζουν αρνητικά την αυτοεικόνα των κοριτσιών, την αυτοεκτίμησή τους και τις μελλοντικές προοπτικές τους στην προσωπική και στην επαγγελματική ζωή.
«Όλα τα παιχνίδια για όλα τα παιδιά». Πώς χρησιμοποιείται το υλικό ευαισθητοποίησης από τους εκπαιδευτικούς της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης;
Όλο και περισσότεροι άνθρωποι δεν στερούν από το παιδί τους το δικαίωμα της επιλογής σε σχέση με τα παιχνίδια που του αρέσουν. Δεν αρέσουν όλα τα παιχνίδια σε όλα τα παιδιά –αλλά οι επιλογές αυτών που αρέσουν, μπορεί να είναι ανεξάρτητες από το φύλο.
Και στην Ελλάδα έχουν αυξηθεί οι φωνές που υποστηρίζουν την υπέρβαση του έμφυλου διαχωρισμού των παιχνιδιών, χωρίς όμως αυτό να έχει οδηγήσει σε κάποια οργανωμένη πρωτοβουλία. Για παράδειγμα, εγώ για να αναδείξω το θέμα έκανα αρχικά μια σελίδα στο Facebook, Όλα τα παιχνίδια για όλα τα παιδιά, στη συνέχεια έγραψα ένα βιβλίο και τα τελευταία χρόνια διδάσκω το μάθημα Φύλο και Παιχνίδι στο ΑΠΘ. Επίσης, η αντίστοιχη ενότητα έχει συμπεριληφθεί στα εκπαιδευτικά προγράμματα του Εθνικού Κέντρου Δημόσιας Διοίκησης & Αυτοδιοίκησης (ΕΚΔΔΑ) - Ινστιτούτο Επιμόρφωσης που απευθύνονται σε εκπαιδευτικούς για τα θέματα ισότητας των φύλων αλλά και σε σεμινάρια που κάνουν διάφοροι φορείς.
Μια θετική πρωτοβουλία προς την κατεύθυνση αυτή στην οποίαν εμπλέκομαι και εγώ ήταν ο Πανελλήνιος Μαθητικός Διαγωνισμός Ψηφιακής Δημιουργίας «Όλα τα Παιχνίδια για όλα τα Παιδιά» που διοργάνωσε η Γενική Γραμματεία Ισότητας των Φύλων (Γ.Γ.Ι.Φ.) του Υπουργείου Εσωτερικών και Διοικητικής Ανασυγκρότησης σε συνεργασία με την Εκπαιδευτική Ραδιοτηλεόραση του Υπουργείου Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων για τους/τις μαθητές/μαθήτριες των σχολικών μονάδων Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης της χώρας κατά το σχολικό έτος 2016-17 για τα Δημοτικά και 2017 -18 για τα Νηπιαγωγεία για τον οποίο έκανα και εκπαιδευτικό υλικό ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης.
Οι εκπαιδευτικοί είχαν τη δυνατότητα να δουλέψουν με τα παιδιά θέματα που σχετίζονται με την έμφυλη διχοτόμηση των παιχνιδιών με βάση προτεινόμενες δραστηριότητες ως εργαλεία για βιωματική μάθηση και να κάνουν στο τέλος βιντεάκια για το διαγωνισμό. Οι προτεινόμενες δραστηριότητες μπορούν, κατά περίπτωση, να αξιοποιηθούν και στη διδασκαλία ορισμένων μαθημάτων καθώς και σε εξωσχολικές δραστηριότητες. Τέλος, η Επιτροπή Προστασίας Ανηλίκων της Γενικής Γραμματείας Εμπορίου στο πλαίσιο της πρόληψης, δημοσίευσε συμβουλές προς τους γονείς, σχετικά με την επιλογή παιχνιδιών και άλλων προϊόντων για παιδιά: «Τα παιδιά καταναλωτές παραμένουν παιδιά».
Τι χάνει ένα παιδί όταν δεν παίζει με όλα τα παιχνίδια; Τα "απαγορευμένα" παιχνίδια του στερούν τον δρόμο για την ανάπτυξη κάποιων δεξιοτήτων, όπως για παράδειγμα, σε ένα κορίτσι που θέλει να ασχοληθεί με το STEM;
Η έμφυλη διχοτόμηση των παιχνιδιών βλάπτει τα κορίτσια και τα αγόρια.
Ας δούμε, καταρχήν, τι χάνουν τα αγόρια. Για παράδειγμα, τα αγόρια συχνά δεν έχουν εμπειρίες με παιχνίδια που δίνουν έμφαση στην ανάπτυξη δεξιοτήτων ανατροφής και οικιακής ευθύνης. Στη σύγχρονη εποχή που υπάρχει μεγαλύτερος καταμερισμός της οικιακής φροντίδας και της ανατροφής των παιδιών, θα μπορούσαν να επωφεληθούν και τα αγόρια από τις εμπειρίες αυτές και έτσι να επιτευχθεί στην πράξη η συμφιλίωση της οικογενειακής και εργασιακής ζωής και επιπλέον να αποκτήσουν πρώιμα ενδιαφέροντα και δεξιότητες που μπορεί να τα οδηγήσουν σε καριέρες σε αντίστοιχα επαγγέλματα. Πόσους άνδρες βλέπετε στον χώρο της προσχολικής αγωγής; Επίσης, θα μπορούσαν να επωφεληθούν παίζοντας με «κοριτσίστικα» παιχνίδια που αναπτύσσουν και εξασκούν πολλές συναισθηματικές και κοινωνικές δεξιότητες, όπως η ενσυναίσθηση.
Ας δούμε τι χάνουν τα κορίτσια. Για παράδειγμα, η έμφυλη διχοτόμηση των παιχνιδιών διαφοροποιεί τις ευκαιρίες που έχουν τα κορίτσια να εξοικειωθούν και να αναπτύξουν ενδιαφέρον από πολύ νωρίς στα επιστημονικά πεδία STEM (Science - Technology - Engineering – Mathematics /Φυσικές επιστήμες, Τεχνολογία, Μηχανική, Μαθηματικά). Δεν αποκτούν τα περισσότερα κορίτσια τις γνώσεις/δεξιότητες που είναι χρήσιμες για τη μεταγενέστερη μάθηση στα γνωστικά αυτά αντικείμενα και την αυτοπεποίθηση ότι μπορούν να τα καταφέρουν.
Η έμφυλη κοινωνικοποίηση μέσα από τα παιχνίδια, διδάσκει και ενισχύει στερεότυπες έμφυλες επαγγελματικές επιλογές. Το ζήτημα της επιλογής καριέρας δεν είναι τόσο απλό καθώς, για παράδειγμα, ένα παιχνίδι κατασκευών δεν θα διδάξει στα παιδιά πώς να γίνουν μηχανικοί, αλλά είναι πιθανό να προωθήσει θετικές στάσεις προς τη συγκεκριμένη επιστημονική περιοχή, να καταγραφεί από τα παιδιά ως μια ευχάριστη δραστηριότητα και στη συνέχεια αυτό που τα παιδιά βρίσκουν διασκεδαστικό και ευχάριστο μπορεί να καθορίσει το τι θέλουν να γίνουν όταν μεγαλώσουν.
Υπάρχει διεθνής ανησυχία για τα χαμηλά ποσοστά συμμετοχής των κοριτσιών στα επιστημονικά πεδία STEM και για τον απογοητευτικά αργό ρυθμό αλλαγής του φαινομένου.
Δεν υπάρχει κανένας λόγος για τον οποίο τα κορίτσια θα πρέπει να αμφιβάλλουν για τις ικανότητές τους στις φυσικές επιστήμες, στην τεχνολογία, στη μηχανική και στα μαθηματικά (STEM), αλλά για πολλά χρόνια τα κορίτσια έπαιρναν ή παίρνουν -σε μικρότερο βαθμό σήμερα- το μήνυμα ότι σε αυτά τα επιστημονικά πεδία τα αγόρια υπερτερούν.Για να ενθαρρυνθούν περισσότερα κορίτσια και γυναίκες να εισέλθουν στους τομείς αυτούς πρέπει να υπάρξουν αλλαγές στην εκπαίδευση, στην αγορά εργασίας και στην κουλτούρα μας. Στο πλαίσιο αυτό ένα σημαντικό και συχνά παραμελημένο μέρος του ζητήματος είναι η έμφυλη κοινωνικοποίηση μέσα από τα παιχνίδια και ειδικότερα τα παιχνίδια STEM.
Τι πιστεύετε ότι είναι αυτό που λείπει από τα σχολεία στην Ελλάδα όσον αφορά στην κατασκευή και εφαρμογή (ευρηματικών) παιχνιδιών; Και πόσο βάρος πέφτει στην οικογένεια για την απουσία τους στο σπίτι;
Ως γονείς, εκπαιδευτικοί και καταναλωτές/τριες μπορούμε άμεσα να ελαχιστοποιήσουμε την αγορά έμφυλων παιχνιδιών στα παιδιά. Αυτό δεν σημαίνει απλά την υπέρβαση του ροζ και του γαλάζιου, ή την αγορά παιχνιδιών στα παιδιά που παραδοσιακά δεν συνδέονται με το φύλο τους, ή την αγορά μόνον «ουδέτερων ως προς το φύλο» παιχνιδιών. Εξίσου σημαντικό είναι να δώσουμε το μήνυμα στα παιδιά ότι όλες οι δυνατότητες για παιχνίδι είναι ανοικτές και διαθέσιμες. Δεν είναι πάντοτε τόσο απλό γιατί υπάρχει ένα συγκεκριμένο πλαίσιο που επηρεάζει αυτές τις επιλογές και για το λόγο αυτό χρειάζεται ευαισθητοποίηση γονιών και εκπαιδευτικών στο ζήτημα της έμφυλης διχοτόμησης των παιχνιδιών και των επιπτώσεών του.
Πριν φτάσουμε όμως στη συζήτηση για το τι πρέπει να κάνουν οι γονείς – αλλά και όλα τα άτομα που εμπλέκονται άμεσα ή έμμεσα με την ανατροφή των παιδιών – ή ακόμα και να τους ρίξουμε όλη την ευθύνη για τις επιλογές τους, ας αναλάβουμε πρωτοβουλίες συλλογικά ώστε να έχουμε τη δυνατότητα για περισσότερες επιλογές «ουδέτερων ως προς το φύλο» παιχνιδιών, ας ζητήσουμε την κατάργηση των διαφορετικών ζωνών «για κορίτσια» και «για αγόρια» στα καταστήματα, ας ζητήσουμε να γίνουν αλλαγές στην κατασκευή των παιχνιδιών και στο μάρκετινγκ. Υπάρχει ανάγκη για δημιουργία περισσότερων παιχνιδιών σε ένα ευρύ φάσμα χρωμάτων, με μια ποικιλομορφία θεμάτων για όλα τα παιδιά, καινοτόμα παιχνίδια που θα ανατρέπουν τα έμφυλα στερεότυπα και θα προσφέρουν εναλλακτικές επιλογές.
Η τοξική αρρενωπότητα είναι παντού γύρω μας. Πίσω από μια γυναικοκτονία, πίσω από τη σωματική ή συναισθηματική κακοποίηση, ακόμη και πίσω από την επικίνδυνη οδήγηση, όπως έδειξε πρόσφατα γαλλική καμπάνια για την οδική ασφάλεια. Πώς μπορούμε να την εξαλείψουμε από τα πρώτα χρόνια της ζωής ενός αγοριού; Το παιχνίδι με ποιους τρόπους θα βοηθούσε;
Αν θέλουμε να δημιουργήσουμε ρωγμές στην οικοδόμηση της πυραμίδας της έμφυλης βίας, πρέπει να ξεκινήσουμε από τη νέα γενιά, να αποδομήσουμε τα έμφυλα στερεότυπα, να δώσουμε έμφαση στις συναινετικές σχέσεις, να δώσουμε τη δυνατότητα να υπάρξουν ισότιμα και άλλες μορφές αρρενωπότητας, υγιείς πέρα από την τοξική του ηγεμονικού ανδρισμού, να αφήσουμε περιθώρια έκφρασης στην αυτοδιάθεση και στην ελεύθερη ατομική επιλογή. Ξέραμε ότι είναι επιβλαβής ο ηγεμονικός ανδρισμός αλλά μας λέει και επίσημα πλέον η Αμερικάνικη Ψυχολογική Εταιρεία ότι είναι τοξικός.
Μακροπρόθεσμα η πιο αποτελεσματική πρόληψη της έμφυλης βίας αποτελεί η παρέμβαση στο επίπεδο των αντιλήψεων και πρακτικών για τους έμφυλους ρόλους, για θέματα ισότητας των φύλων και δικαιωμάτων το οποίο απαιτεί μακροχρόνιες παρεμβάσεις σε πολλά επίπεδα. Η Πολιτεία με τις πολιτικές και τους θεσμοθετημένους κανόνες που επικρατούν και η κοινωνία των πολιτών έχουν σημαντικό ρόλο σε αυτό, όπως και το πως μεγαλώνουμε τα παιδιά μας και τι είδους εκπαίδευση παρέχουμε.
Ένα από τα κρίσιμα σημεία στο επίπεδο της πρόληψης για την καταπολέμηση της έμφυλης βίας είναι η προώθηση μιας νέας αντίληψης για τον ανδρισμό, μακριά από την τοξική αρρενωπότητα και αυτό πρέπει να ξεκινά από την πρώιμη παιδική ηλικία. Το σχολείο είναι ένα προνομιακό πεδίο παρέμβασης προς την κατεύθυνση αυτή καθώς αποτελεί ένα από τα πολιτισμικά πλαίσια όπου τα παιδιά συγκροτούν τις έμφυλες ταυτότητές τους, μπορεί να παρέχει τη δυνατότητα για συγκρότηση και άλλων μορφών ανδρισμού πέραν της ηγεμονικής που είναι τοξική πριν είναι πολύ αργά.
H επικέντρωση, λοιπόν, της προσοχής στη συγκρότηση του ανδρισμού στο σχολείο –ιδιαίτερα στην προσχολική και πρωτοβάθμια εκπαίδευση αποτελεί ζήτημα άμεσης προτεραιότητας. Εννοείται ότι το ίδιο πρέπει να κάνουν και οι οικογένειες και οι άλλοι θεσμοί που εμπλέκονται άμεσα ή έμμεσα με τη διαπαιδαγώγηση των παιδιών.Πριν ακόμα τα παιδιά πάνε στο σχολείο, το curriculum /το «αναλυτικό πρόγραμμα» των πρώτων χρόνων είναι το παιχνίδι. Τι εμπειρίες αποκτούν, όμως, τα αγόρια μέσα από το παιχνίδι στην πρώιμη παιδική ηλικία;
Το γεγονός ότι υπάρχει έμφυλος διαχωρισμός των παιχνιδιών έχει ως αποτέλεσμα, μεταξύ άλλων, τα αγόρια να έχουν περισσότερες εμπειρίες με παιχνίδια που δίνουν έμφαση στη βία, στην απόκτηση της ιδεολογίας της δύναμης, του ανταγωνισμού, της κυριαρχίας, της μη έκφρασης των συναισθημάτων που αναπαράγουν εικόνες και πρακτικές ενός ηγεμονικού ανδρισμού. Η βία είναι το πιο προβληματικό χαρακτηριστικό ιδιαίτερα των παιχνιδιών που θεωρούνται «αγορίστικα». Στην πράξη, ενθαρρύνοντας τα αγόρια να παίζουν - κατά κύριο λόγο- με αυτά τα παιχνίδια, αποδεχόμαστε σιωπηρά αυτές τις συμπεριφορές, «διδάσκουμε» στα αγόρια τη βία και εμμέσως νομιμοποιούμε την έμφυλη βία – καθώς δεν είναι πάντοτε ευδιάκριτα τα όρια.
Γνωρίζουμε, επίσης, ότι η έλλειψη μιας περιεκτικής/ολιστικής σεξουαλικής αγωγής στο σχολείο εγκυμονεί πολυάριθμους κινδύνους ενώ αποτελεί το πιο ισχυρό εργαλείο για την πρόληψη της έμφυλης βίας και την προστασία των παιδιών από τη σεξουαλική κακοποίηση και εκμετάλλευση. Παράλληλα, εφοδιάζει τα παιδιά με τις γνώσεις, τις δεξιότητες, τις στάσεις και αξίες που απαιτούνται για να αναπτύσσουν σχέσεις αμοιβαίου σεβασμού και την προώθηση υγιούς σεξουαλικής συμπεριφοράς που επικεντρώνεται στον σεβασμό του εαυτού μας και των άλλων, στην επικοινωνία και στη συναίνεση.
Αντίθετα με ό,τι συμβαίνει σε άλλες χώρες, στην Ελλάδα εδώ και πολλές δεκαετίες οι κυβερνήσεις δεν θέλησαν να συγκρουστούν και να επιβάλλουν το ανθρώπινο δικαίωμα για έγκυρη ενημέρωση των παιδιών, αν και έγιναν αρκετές απόπειρες.
Η εκκωφαντική σιωπή του σχολείου για θέματα που αφορούν το σώμα, τα φύλα και τη σεξουαλικότητα άφησε την ενημέρωση των παιδιών στην οικογένεια, στο Internet, στη βιομηχανία πορνό, στα ΜΜΕ και -πολλές φορές - σε εκπροσώπους της Εκκλησίας. Σήμερα η ένταξή της ως θεματικής στα Εργαστήρια Δεξιοτήτων και στοιχεία της σε λίγες σελίδες ορισμένων μαθημάτων είναι ένα πολύ δειλό βήμα και απέχει πολύ από τις αρχές της περιεκτικής / συμπεριληπτικής σεξουαλικής αγωγής.Το θέμα δεν περιορίζεται λοιπόν μόνον στην εισαγωγή της σεξουαλικής αγωγής στο σχολείο αλλά και στον τρόπο υλοποίησης του εγχειρήματος, το πλαίσιο και τους στόχους. Πρόκειται δηλαδή και για ζητήματα περιεχομένου, μεθόδων και πρακτικών, εκπαίδευσης των εκπαιδευτικών και ολόπλευρης στήριξής τους από το Υπουργείο Παιδείας
Κλείνοντας, θέλω να τονίσω ότι κάθε παιδί έχει δικαίωμα σε περιεκτική σεξουαλική αγωγή και το κράτος έχει νομική υποχρέωση να την παρέχει στο πλαίσιο του εκπαιδευτικού συστήματος. Είναι κατοχυρωμένο δικαίωμα των παιδιών, το οποίο διασφαλίζεται σε πολλές διεθνείς συνθήκες, συμφωνίες και συμβάσεις, Ευρωπαϊκούς κανονισµούς, κατευθυντήριες οδηγίες από διεθνείς οργανισμούς, όπως η UNESCO και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, πολλά νομοθετικά κείμενα του διεθνούς δικαίου για τα ανθρώπινα δικαιώματα.
