Στέφανος Σταμέλλος
Με ένα ταξίδι λίγων ημερών σε μα χώρα είναι δύσκολο να αποκτήσεις σαφή κοινωνικοοικονομικά συμπεράσματα. Οι εικόνες είναι φευγαλέες. Αυτή τη φορά ταξιδέψαμε στη Βουλγαρία με το αυτοκίνητο για πέντε μέρες, στη Σόφια και στο Πλόβντιβ (Φιλιππούπολη).
Η Σόφια έχει ένα όμορφο κέντρο, με εντυπωσιακά παραδοσιακά κτίρια, πλατείες και πάρκα με πολλά λουλούδια. Λίγο έξω από το κέντρο όμως η εικόνα εκπέμπει μιζέρια και «λιτή» διαβίωση, μια ακαταστασία και ασυντήρητα κτίρια και πεζοδρόμια. Βλέπεις στους δρόμους πανάκριβα αυτοκίνητα και στα πεζοδρόμια ηλικιωμένους που πουλάνε λουλούδια ή ζητιανεύουν. Άψογες σύγχρονες πολυκατοικίες δίπλα σε πολυκατοικίες σοβιετικού τύπου με ρημαγμένες προσόψεις.
Το Πλόβντιβ είναι η δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Βουλγαρίας που είχε αναγνωριστεί ως πολιτιστική πρωτεύουσα της Ευρώπης το 2019. Είναι μια όμορφη πόλη με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, με την «Παλιά της Πόλη», τα αρχαία παντού, πολλά μουσεία, τα πάρκα, τους λόφους της, το ποτάμι – τον Έβρο να την διασχίζει και με μια ζεστασιά φιλοξενίας. Δένει σε μεγάλο βαθμό το παλιό με το καινούργιο, σε αντίθεση με τη Σόφια, που κυριαρχούν οι σοβιετικού τύπου πολυκατοικίες, οι οποίες αντικειμενικά έχουν δυσκολίες στην ανακαίνιση. Παρά την πολιτιστική της ακμή, η πόλη αντιμετωπίζει οικονομικές προκλήσεις και ανισότητες εισοδήματος, με περιοχές που κι εδώ παρουσιάζουν σημάδια εγκατάλειψης και φτώχειας.
Είναι γνωστό ότι η θέση της Βουλγαρίας και της Ελλάδας από άποψη οικονομικών δεικτών, όπως το κατά κεφαλήν ΑΕΠ ή ο δείκτης αγοραστικής δύναμης, είναι στις τελευταίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με την Ελλάδα να είναι λίγο καλύτερη. Αυτό βέβαια είναι ένα σύνθετο ζήτημα, που σχετίζεται με πολλούς παράγοντες: ιστορικούς, θεσμικούς, γεωπολιτικούς, αλλά και με τις πολιτικές επιλογές των τελευταίων δεκαετιών. Η δική μου θεώρηση αυτή τη φορά θα είναι εντελώς ρεαλιστική, χωρίς βαθύτερες αναλύσεις και οπτικές γωνίες, χωρίς ταξικές, ιστορικές και οικολογικές επεξηγήσεις του παγκόσμιου κοινωνικοοικονομικού συστήματος.
Η χαμηλή θέση της Βουλγαρίας μπορούμε να πούμε ότι σχετίζεται ιδιαίτερα με την μετάβαση από το κεντρικά σχεδιασμένο σύστημα του σοβιετικού μοντέλου της σοσιαλιστικής οικονομίας στην ελεύθερη αγορά, τη δεκαετία του '90. Αυτή η μετάβαση φαίνεται ήταν τραυματική, με μεγάλες απώλειες παραγωγικού ιστού, που συνοδεύτηκε με την εγκατάλειψη της υπαίθρου και την τεράστια μετανάστευση νέων και μορφωμένων στο εξωτερικό. Είχε αυτό το διάστημα ένα χαμηλό επίπεδο επενδύσεων, αργή προσέλκυση ξένων επενδύσεων και περιορισμένη τεχνολογική ανάπτυξη. Τα φθηνά εργατικά χέρια με τις χαμηλές αμοιβές μπορεί να θεωρείται ότι φέρνουν επενδύσεις, όμως κρατά χαμηλά τα εισοδήματα και την κατανάλωση. Τέλος οι αδύνατοι θεσμοί και η δ ι α φ θ ο ρ ά εμπόδισαν και εμποδίζουν σε μεγάλο βαθμό την υγιή ανάπτυξη και την αποτελεσματική αξιοποίηση των πόρων της ΕΕ. Ένα στοιχείο γνώριμο λίγο πολύ και σε μας.
Πολύ χαρακτηριστική και εμφανής είναι η οξύτατη εισοδηματική ανισότητα. Ο συντελεστής Gini εισοδηματικής ανισότητας στη Βουλγαρία βρίσκεται ανάμεσα στους υψηλότερους της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Για το 2023, με βάση τα τελευταία στοιχεία της Eurostat, ήταν 37,2, ενώ στην ΕΕ είναι 29,6. Η ψαλίδα ανάμεσα στις κοινωνικές τάξεις είναι μεγάλη, ανεξάρτητα και από τους επίσημους δείκτες. Τι σημαίνει αυτό στην πράξη: Εντυπωσιακές εικόνες στο κέντρο της Σόφιας με μοντέρνα μαγαζιά, καφέ, τεχνολογικά καινοτόμες επιχειρήσεις, πολυτελή αυτοκίνητα. Αλλά και φτωχογειτονιές λίγο έξω από το κέντρο και στην επαρχία, με κακές υποδομές, χαμηλό επίπεδο υγειονομικής περίθαλψης και φτώχεια σχεδόν υπανάπτυκτων περιοχών. Υπάρχει μικρή, αλλά ισχυρή ελίτ -πολιτική, επιχειρηματική, «επιδοτούμενη» ή και ολιγαρχική- που απορροφά μεγάλο ποσοστό πλούτου. Η δε ύπαιθρος έχει σχεδόν ερημώσει: Πολλά χωριά με ελάχιστους ηλικιωμένους και σχεδόν μηδενική παραγωγή.
Για την Ελλάδα -για να έχουμε κάποια συγκριτικά συμπεράσματα- μπορούμε να πούμε ότι η χαμηλή της θέση σχετίζεται με την δεκαετή κρίση χρέους (2010–2020), που οδήγησε στην κατακόρυφη μείωση του ΑΕΠ και στη δραματική φτωχοποίηση των μεσαίων στρωμάτων. Αυτό συνοδεύτηκε με την υπερφορολόγηση και τη λιτότητα που επιβάρυναν τις παραγωγικές δυνάμεις της χώρας, ενώ περιορίστηκαν οι δημόσιες επενδύσεις. Ακολούθησε η μετανάστευση των νέων κυρίως και το brain drain, με τη φυγή μορφωμένων νέων στο εξωτερικό. Τέλος η διοικητική αναποτελεσματικότητα και η αργή απορρόφηση ευρωπαϊκών κονδυλίων, με τη δυσκαμψία στη δημόσια διοίκηση, το μικρό μερίδιο της βιομηχανίας, τον πολύ τουρισμό, πολλές υπηρεσίες και λίγη μεταποίηση, αντικειμενικά σημαίνει εύθραυστη οικονομική βάση. Και στην Ελλάδα ο δείκτης Gini της εισοδηματικής ανισότητας είναι, σύμφωνα με την ΕΛΣΤΑΤ, στο 31,8, 2,2 μονάδες χειρότερα από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο και χειροτερεύει διαρκώς τα τελευταία χρόνια μετά το 2019 [https://parallaximag.gr/epikairotita/oikonomia/i-psalida-megalonei-sta-ypsi-i-oikonomiki-anisotita].
Η Βουλγαρία έχει μεν χαμηλότερο κατά κεφαλήν εισόδημα, αλλά έχει και πολύ χαμηλό κόστος ζωής. Ενώ η Ελλάδα έχει μεν σχετικά υψηλότερη ποιότητα ζωής -ένα κάπως πιο ισχυρό συγκριτικά κοινωνικό κράτος (ακόμα), καλύτερη υγειονομική και εκπαιδευτική κάλυψη (ακόμα), και πιο ανεπτυγμένο θεσμικό πλαίσιο, όσο κι αν χωλαίνει- αλλά το κόστος ζωής είναι δυσανάλογο σε σχέση με τα εισοδήματα. Η παραοικονομία και στις δύο χώρες αλλοιώνει την πραγματική εικόνα, ειδικά στην Ελλάδα. Αξίζει όμως να υπογραμμίσουμε ότι η Ελλάδα είχε μια οπισθοχώρηση μετά από μια σοβαρή κρίση, δηλαδή έ π ε σ ε , ενώ η Βουλγαρία α ν ε β α ί ν ε ι α ρ γ ά .
Χωρίς επιφύλαξη όμως μπορώ να συμπεράνω ότι η εικόνα της Ελλάδας σήμερα είναι σαφώς καλύτερη από τη Βουλγαρία, αλλά στο αμέσως επόμενο σκαλί. Τόσο κοντά…
26.4.2025
.jpg)
