της Σοφίας Γρηγορίου *
Τα τελευταία χρόνια, η έννοια της πολιτικής ορθότητας έχει μετατραπεί σε ένα από τα πιο πολυσυζητημένα ζητήματα του σύγχρονου πολιτισμού.
Από το Χόλιγουντ μέχρι τα φεστιβάλ τέχνης, τις πλατφόρμες streaming και τα κοινωνικά δίκτυα, οι δημιουργοί καλούνται να κινηθούν σε ένα συνεχώς μεταβαλλόμενο τοπίο, όπου η ευαισθησία του κοινού, η κοινωνική ευθύνη και η καλλιτεχνική ελευθερία συνυπάρχουν — αλλά όχι πάντα αρμονικά.
Τα τελευταία χρόνια, η έννοια της πολιτικής ορθότητας έχει μετατραπεί σε ένα από τα πιο πολυσυζητημένα ζητήματα του σύγχρονου πολιτισμού.
Από το Χόλιγουντ μέχρι τα φεστιβάλ τέχνης, τις πλατφόρμες streaming και τα κοινωνικά δίκτυα, οι δημιουργοί καλούνται να κινηθούν σε ένα συνεχώς μεταβαλλόμενο τοπίο, όπου η ευαισθησία του κοινού, η κοινωνική ευθύνη και η καλλιτεχνική ελευθερία συνυπάρχουν — αλλά όχι πάντα αρμονικά.
Η τέχνη υπήρξε ανέκαθεν πολιτική, έστω και ασυνείδητα. Κάθε έργο, από τη στιγμή που αντικατοπτρίζει ή αμφισβητεί την κοινωνία που το γέννησε, εμπεριέχει πολιτικό λόγο. Ωστόσο, στη σημερινή εποχή της υπερευαισθησίας και της «κουλτούρας της ακύρωσης», οι καλλιτέχνες βρίσκονται αντιμέτωποι με ένα νέο είδος επιτήρησης: την ηθικήλογοκρισία του κοινού.
Ένα ατυχές αστείο, μια παρεξηγήσιμη αναπαράσταση ή ένας «λάθος» ρόλος αρκούν για να ξεσπάσει μια διαδικτυακή καταιγίδα. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης λειτουργούν πλέον ως άτυπα δικαστήρια, όπου η δημόσια κρίση εκδίδεται εν ριπή οφθαλμού, χωρίς αποχρώσεις και χωρίς δεύτερες σκέψεις. Οι πλατφόρμες, υπό την πίεση της κοινής γνώμης, συχνά αποσύρουν έργα ή επιβάλλουν διορθώσεις, σε μια προσπάθεια να δείξουν «ευαισθησία» — συχνά όμως εις βάρος της καλλιτεχνικής πολυπλοκότητας και της ελευθερίας του δημιουργού.
Ο κινηματογράφος, ως λαϊκή αλλά και βαθιά πολιτική τέχνη, βιώνει αυτή τη μετάβαση με ιδιαίτερη ένταση. Παραδείγματα αφθονούν:
Ο Quentin Tarantino έχει κατηγορηθεί για τη βία και τη συχνή χρήση της λέξης-ταμπού n-word στις ταινίες του, παρότι η πρόθεσή του είναι συχνά να καταγγείλει και όχι να υμνήσει τη ρατσιστική νοοτροπία.
Ο Woody Allen είδε την καριέρα του να επισκιάζεται από κατηγορίες εκτός πλατό, με αποτέλεσμα εταιρείες να αποσύρουν συνεργασίες, ανεξαρτήτως του καλλιτεχνικού του έργου.
Το "Gone with the Wind" αφαιρέθηκε προσωρινά από το HBO Max λόγω των αναπαραστάσεων για τη δουλεία και τον αμερικανικό Νότο.
Το "Friends" επικρίθηκε για την έλλειψη διαφορετικότητας και ομοφοβικά υπονοούμενα, οδηγώντας το Netflix να προσθέσει προειδοποιήσεις περιεχομένου.
Ακόμη και παιδικές παραγωγές,
όπως ο "Peter Pan" και οι "Αριστόγατες" της Disney, δέχθηκαν
επανεπεξεργασία για να αφαιρεθούν στερεοτυπικές ή «προσβλητικές» σκηνές.
όπως ο "Peter Pan" και οι "Αριστόγατες" της Disney, δέχθηκαν
επανεπεξεργασία για να αφαιρεθούν στερεοτυπικές ή «προσβλητικές» σκηνές.
Το ερώτημα όμως δεν είναι αν πρέπει να ξαναδούμε τις αναπαραστάσεις του παρελθόντος με νέο βλέμμα — αυτό είναι θεμιτό και αναγκαίο. Η τέχνη πρέπει να εξελίσσεται μαζί με την κοινωνία. Το ζήτημα είναι πώς το κάνουμε: αν δηλαδή μπορούμε να αναγνωρίσουμε τα λάθη του παρελθόντος χωρίς να τα διαγράψουμε. Αν η ανάγκη για δικαιοσύνη μπορεί να συνυπάρξει με τη διατήρηση της αισθητικής και ιστορικής αυτονομίας του έργου.
Η πολιτική ορθότητα γεννήθηκε ως απάντηση στην ανισότητα, όχι ως εργαλείο σιωπής. Επιδίωκε να κάνει τον δημόσιο λόγο πιο δίκαιο, πιο συμπεριληπτικό, πιο συνειδητό. Χάρη σε αυτήν, θέματα όπως το φύλο, η φυλή, ο σεξουαλικός προσανατολισμός και η αναπηρία απέκτησαν ορατότητα στη δημόσια σφαίρα και στις τέχνες. Όμως, όταν η επιδίωξη του σεβασμού μετατρέπεται σε φόβο προσβολής, το αποτέλεσμα είναι η αυτολογοκρισία.
Όταν ο καλλιτέχνης φοβάται μήπως προσβάλλει, αποφεύγει να προκαλέσει.
Και αυτό είναι πρόβλημα, γιατί η τέχνη προοδεύει μέσω πρόκλησης.
Όταν ο καλλιτέχνης φοβάται μήπως προσβάλλει, αποφεύγει να προκαλέσει.
Και αυτό είναι πρόβλημα, γιατί η τέχνη προοδεύει μέσω πρόκλησης.
Ο Σαλβαδόρ Νταλί, ο Πικάσο, ο Λαρς φον Τρίερ, ο Ντάρεν Αρονόφσκι — όλοι τους υπήρξαν προκλητικοί, ακριβώς επειδή ήθελαν να αναγκάσουν το κοινό να σκεφτεί. Η πρόκληση είναι το εργαλείο με το οποίο η τέχνη θέτει τα δύσκολα ερωτήματα που η κοινωνία αποφεύγει.
Η λύση ίσως δεν είναι η κατάργηση της πολιτικής ορθότητας αλλά η
ωρίμανσή της. Να μάθουμε να ξεχωρίζουμε τη σκόπιμη προσβολή από την κριτική πρόκληση, τη ρητορική μίσους από τον κοινωνικό σχολιασμό. Να μην εξισώνουμε τον δημιουργό με το δημιούργημά του, ούτε να σβήνουμε το παρελθόν στο όνομα ενός «ανέγγιχτου» παρόντος.
ωρίμανσή της. Να μάθουμε να ξεχωρίζουμε τη σκόπιμη προσβολή από την κριτική πρόκληση, τη ρητορική μίσους από τον κοινωνικό σχολιασμό. Να μην εξισώνουμε τον δημιουργό με το δημιούργημά του, ούτε να σβήνουμε το παρελθόν στο όνομα ενός «ανέγγιχτου» παρόντος.
Ο κινηματογράφος, η μουσική, η λογοτεχνία μπορούν να λειτουργήσουν ως χώροι διαλόγου, όχι ως πεδία μάχης. Ίσως η μεγαλύτερη ευθύνη της εποχής μας δεν είναι να προστατεύσουμε το κοινό από την πρόκληση, αλλά να το εκπαιδεύσουμε να τη διαχειρίζεται.
Όπως έγραφε ο Jean-Luc Godard, «η τέχνη δεν είναι φτιαγμένη για να καθησυχάζει, αλλά για να ταράζει». Το στοίχημα της εποχής μας είναι να μη ξεχάσουμε αυτή τη φράση, όσο κι αν αλλάζουν οι κανόνες της πολιτισμικής ευαισθησίας. Γιατί, αν η τέχνη πάψει να ταράζει, τότε παύει και να μας εξελίσσει.
* Φοιτήτρια τμήματος κινηματογράφου, σχολή Καλών Τεχνών, ΑΠΘ
* Φοιτήτρια τμήματος κινηματογράφου, σχολή Καλών Τεχνών, ΑΠΘ
Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου









Τιμώμενο πρόσωπο ο μοναδικός Γρηγόρης Βαλτινός.
Στην Τελετή Λήξης LIVE στη σκηνή του ΚΑΠΠΑ οι DeJaVu, με το Χρήστο Χαλναρίδη στο πιάνο, τον Παύλο Παυλίδη στα ντραμς και frontwoman την μαγευτικότερη φωνή της θεατρικής Θεσσαλονίκης, την Ελιόνα Ελένη Σινιάρη, σε ρετρό και «πειραγμένα» ακούσματα!
Στην Κριτική Επιτροπή αξιόλογα και αγαπημένα πρόσωπα από τον καλλιτεχνικό κόσμο της Θεσσαλονίκης: Αστέριος Πελτέκης, Παυλίνα Χαρέλα, Κωνσταντίνος Γεράρδος, Κρίτωνας Ζαχαριάδης, Γιώργος Καζαντζής, Αθανάσιος Κολαλάς, Θεόφιλος Λάλος
ΤΕΤΑΡΤΗ 22/10/2025 | Νεανική Ομάδα Theatre House – Το Σπίτι του Θεάτρου με το έργο «Ιστορία ή μύθος» του Ιβάν Όλμπραχτ, σε σκηνοθεσία Γιάννη Πουταχίδη (εκτός συναγωνισμού)















