Στην Ελλάδα η κοινωνική ανισότητα χειροτερεύει∙ κι αυτό δεν είναι απλώς πρόβλημα οικονομίας, αλλά είναι πρόβλημα δημοκρατίας και επιβίωσης. Η εισοδηματική ανισότητα δεν είναι μια αφηρημένη στατιστική. Είναι το καθημερινό αίσθημα αδικίας που βιώνει ο πολίτης, όταν δουλεύει χωρίς να αμείβεται αξιοπρεπώς, όταν βλέπει τις υπηρεσίες υγείας και παιδείας να καταρρέουν, όταν δεν μπορεί να ονειρευτεί το αύριο. Και αυτή η αίσθηση δεν είναι τυχαία. Αποτυπώνεται ξεκάθαρα στους δύο βασικούς δείκτες εισοδηματικής ανισότητας: τον συντελεστή Gini και τον δείκτη S80/S20.
Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ για το 2024, ο συντελεστής Gini στην Ελλάδα ανέρχεται στο 31,8, έναντι του ευρωπαϊκού μέσου όρου που είναι στο 29,6. Αντίστοιχα, ο δείκτης S80/S20 βρίσκεται στο 5,27, γεγονός που σημαίνει ότι το πλουσιότερο 20% του πληθυσμού έχει 5,27 φορές μεγαλύτερο εισόδημα από το φτωχότερο 20%. Τα νούμερα αυτά -ιδίως σε μια χώρα με ισχνό κοινωνικό κράτος και αναιμική προστασία της εργασίας- δεν είναι απλά «υψηλά». Είναι επικίνδυνα. Γιατί όσο οι κοινωνίες βυθίζονται στην ανισότητα, τόσο πιο πρόσφορο γίνεται το έδαφος για τη διάβρωση της δημοκρατίας.
Η Ελλάδα της κρίσης και της λιτότητας το βίωσε ήδη: η άνοδος της Χρυσής Αυγής ήρθε όταν οι πολίτες ένιωσαν εγκαταλελειμμένοι, χωρίς πολιτική εκπροσώπηση, χωρίς προοπτική. Σήμερα, με την επιστροφή νεοφασιστικών μορφωμάτων στη Βουλή και την ενίσχυση ακροδεξιών φωνών πανευρωπαϊκά, ο κίνδυνος επιστρέφει. Όχι απαραίτητα με μαύρες μπλούζες και σηκωμένα χέρια, αλλά με πιο ύπουλες μορφές, «νομιμοποιημένες» από την απουσία εναλλακτικής. Η ρίζα του προβλήματος, όμως, δεν βρίσκεται μόνο στην άγνοια ή στη ρητορική του μίσους. Βρίσκεται στο κενό που αφήνει η πολιτική όταν αποτυγχάνει να εξασφαλίσει δίκαιη κατανομή του πλούτου και κοινωνική προστασία. Όταν η εργασία απαξιώνεται, όταν το κοινωνικό κράτος λειτουργεί τιμωρητικά, όταν η φορολογία βαραίνει δυσανάλογα τους αδύναμους, τότε ο θυμός στρέφεται προς τη λάθος κατεύθυνση. Κι εκεί ελλοχεύει η ακροδεξιά, έτοιμη να τον εκμεταλλευτεί.
Κι όσο αυτή η κοινωνική αδικία διευρύνεται, η περιβαλλοντική κρίση επιτείνει την ανισότητα: Η περιβαλλοντική κρίση δεν πλήττει όλους το ίδιο. Χτυπά πιο σκληρά τους φτωχούς. Εκείνους που ζουν σε περιοχές υποβαθμισμένες, χωρίς επαρκή υποδομή για θωράκιση από φυσικές καταστροφές. Οικονομική και οικολογική αδικία συμπορεύονται.
Η απάντηση δεν είναι κατασταλτική. Είναι πολιτική και κοινωνική: ενίσχυση των δημόσιων υπηρεσιών, στήριξη της εργασίας, φορολογική δικαιοσύνη, αναδιανομή του εισοδήματος. Μια νέα κοινωνική συμφωνία που θα επουλώσει το ρήγμα ανάμεσα σε πολίτες και θεσμούς και θα προστατεύει τα κοινά αγαθά: εισόδημα, δημοκρατία, περιβάλλον.
Γιατί όσο δεν αποκαθίσταται η οικονομική αξιοπρέπεια, δεν μπορεί να σταθεροποιηθεί ούτε η πολιτική ομαλότητα. Και τότε, η ακροδεξιά δεν θα είναι το «ατύχημα» της Ιστορίας, αλλά η συνέχειά της.
Λαμία, 3.5.2025
Στέφανος Σταμέλλος
