Articles by "Κουζινόπουλος"


Εμφάνιση αναρτήσεων με ετικέτα Κουζινόπουλος. Εμφάνιση όλων των αναρτήσεων
Οι μαυραγορίτες, ήταν ανάμεσα στους "πλουτίσαντες επί Κατοχής"

του Σπύρου Κουζινόπουλου

Υπέφερε τα πάνδεινα ο ελληνικός λαός την περίοδο της ναζιστικής Κατοχής 1941-1944. Εκτελέσεις, πείνα, βασανιστήρια, τρομοκρατία, λεηλασίες, βιασμοί απ' άκρη σε άκρη σε όλη τη χώρα. Ιδιαίτερα βαρύ, το τίμημα που πλήρωσαν η Θεσσαλονίκη και ολόκληρη η Μακεδονία στο χιτλερικό τέρας. Η πρωτεύουσα του Μακεδονικού Ελληνισμού πότισε δυσανάλογα το δέντρο της λευτεριάς. Μόνοι κερδισμένοι οι δωσίλογοι, οι μαυραγορίτες και όσοι είχαν οικονομικές δοσοληψίες με τους κατακτητέςΟι περίπου χίλιοι πεντακόσιοι εκτελεσμένοι από τους Γερμανούς κατακτητές, οι εκατοντάδες δολοφονημένοι από τους δωσίλογους συνεργάτες τους και οι δεκάδες χιλιάδες βασανισμένοι στα άντρα της Γκεστάπο, ο αφανισμός της πολυπληθούς Εβραϊκής κοινότητας με τους 50.000 Ισραηλίτες να μαρτυρούν στα κρεματόρια του Γ΄ Ράϊχ και οι νεκροί από την πείνα, το κρύο, τις στερήσεις, γεμίζουν πλήθος αιματοβαμμένων σελίδων στην ιστορία της Κατοχής.

Λίγο-πολύ είναι γνωστά τα βάσανα που πέρασε η συντριπτική πλειοψηφία των συμπατριωτών μας εκείνη τη μαύρη τετραετία. Όμως ελάχιστα γνωστά στους λίγους, άγνωστα στους περισσότερους, παραμένουν δύο ακόμη μεγάλα εγκλήματα των Ναζί στη Θεσσαλονίκη, οικονομικά τη φορά αυτή, που έμειναν για δεκαετίες στην αφάνεια με ευθύνη δυστυχώς του επίσημου ελληνικού κράτους. Κι αυτό γιατί είχαν ως πρωταγωνιστές αστέρες της οικονομικής ολιγαρχίας, της πλαστής "εθνικοφροσύνης" και του υπερπατριωτισμού. Με λίγα λόγια, όλα εκείνα τα στοιχεία που στήριξαν μετά το τέλος της Κατοχής το μετεμφυλιακό κράτος. Εξάλλου, στη Θεσσαλονίκη, ο «πατριωτισμός» ήταν πάντα ένα καλό διαβατήριο για κάθε είδους ανέλιξη. Σημαντικά τμήματα της χριστιανικής αστικής τάξης άνοιξαν τα σπίτια τους και συνδιασκέδαζαν με τους κατακτητές, ενώ άλλα στρώματα θεώρησαν τις κατοχικές δυνάμεις ως πολύτιμο σύμμαχο στην «ανάκτηση» της πόλης. Οι δυνάμεις κατοχής δεν απογοήτευσαν αυτές τις προσδοκίες. [1]

Επρόκειτο για δύο κατηγορίες: Η μία αφορούσε τους "πλουτίσαντες επί Κατοχής", δηλαδή όσους εκμεταλλεύθηκαν τη δυστυχία των συμπολιτών τους και άρπαξαν το βιός τους, κυρίως τις κατοικίες και τα κάθε είδους ακίνητα που διέθεταν. Και η δεύτερη, όσους πήραν μέρος στο πλιάτσικο με τις περιουσίες των Εβραίων της Θεσσαλονίκης, όταν αυτοί οδηγήθηκαν βίαια, στοιβαγμένοι σε βαγόνια που προορίζονταν για τη μεταφορά ζώων, στα στρατόπεδα εξόντωσης των Ναζί, όπου βρήκαν τραγικό θάνατο.


Α΄ Οι “πλουτίσαντες επί Κατοχής”



Ιδιαίτερα κατά το χειμώνα του 1941-1942 που οι κατακτητές, καταληστεύοντας τον πλούτο της χώρας, είχαν αρπάξει από τις κρατικές αποθήκες όλα τα αποθέματα τροφίμων με συνέπεια να υπάρξει λιμός, πολλοί ήταν αυτοί που αναγκάζονταν να πουλήσουν τα υπάρχοντά τους, για να εξασφαλίσουν κυριολεκτικά "μια μπουκιά ψωμί". Η ανθρωπιστική κρίση εκείνου του φρικτού χειμώνα, αποδεκάτισε κυρίως τα μεγάλα αστικά κέντρα. Η κρίση που είχε προκαλέσει η γερμανική κατοχή, είχε πάρει διαστάσεις ολέθρου. Από τη μία, οι Ναζί λεηλατούσαν την αγροτική παραγωγή και από την άλλη, έκλειναν τα μάτια στα εγκλήματα των ληστρικών συνεργατών τους, των μαυραγοριτών, που αντάλλασσαν έναν τενεκέ λάδι με ακριβές μονοκατοικίες στο κέντρο της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης. Υπολογίζεται ότι κάτω από αυτό το καθεστώς της αφόρητης πίεσης, 400 χιλιάδες πολίτες πούλησαν μέρος ή το σύνολο της περιουσίας τους. Όπως προκύπτει από τα στοιχεία του Ληξιαρχείου Θεσσαλονίκης, εκείνο το χειμώνα είχαν χάσει τη ζωή τους από ασιτία 3.090 άνθρωποι, δηλαδή το 1,5 του συνολικού πληθυσμού της πόλης που εκείνη την περίοδο ανέρχονταν στους 226.147 κατοίκους. [2]

Μπροστά στην πείνα και την απελπισία όσων είχαν να θρέψουν οικογένεια, κυρίως μικρά παιδιά, άρχισε να παίρνει τρομακτικές διατάσεις η αγοραπωλισία ακινήτων. Χιλιάδες φτωχοί βιοπαλαιστές, αναγκάστηκαν τότε να πουλήσουν τις μικροϊδιοκτησίες τους έναντι μηδαμινού τιμήματος. Οι πωλήσεις είχαν πάρει τέτοιες διαστάσεις, ώστε κι' αυτή ακόμη η κυβέρνηση του Καίρου να πάρει θέση, διακηρύσσοντας σε ραδιοφωνική εκπομπή ότι θεωρεί άκυρες όλες τις μεταβιβάσεις ακινήτων.

Σύμφωνα με τον Σερραίο δικηγόρο Παπαντωνίου, που διετέλεσε διευθυντής του Υποθηκοφυλακείου Θεσσαλονίκης εκείνη την περίοδο, ο αριθμός των συμβολαίων για αγοραπωλησίες αυτού του είδους τα τρία χρόνια της Κατοχής, είχε ξεπεράσει τα 7.000 μόνο στην περιφέρεια τιου Ειρηνοδικείου Θεσσαλονίκης. Ποιοί ήταν αυτοί που αγόραζαν; Όπως ανέφερε ο ίδιος σε συνέντευξή του τους πρώτους μήνες μετά την απελευθέρωση:

"Ήσαν οι άνθρωποι της εποχής. Αυτοί που είχαν την ευχέρεια, εκείνοι που κολυμπούσαν μέσα στα πολλάκις εκατομμύρια από αστήρευτο πακτωλό των αγαθών της ευτυχίας του χρυσού. Εργολάβοι, μεγάλοι και μικροί. Συνεργάτες των κατακτητών. Μεγαλομαυραγορίτες. Βδέλλες γενικά αχόρταγες, που δεν εννοούσαν να σταματήσουν, που δεν έδειχναν καμία διάθεση να συγκινηθούν μπροστά στο ατέλειωτο δράμα του λαού".

Και ποιά ήταν τα θύματα;

"Άνθρωποι κατ΄εξοχήν της ανάγκης. Ράκη ανθρώπινα. Αρκεί αν λεχθεί ότι όλες γενικά οι πράξεις έγιναν στο ένα τέταρτο της πραγματικής τους αξιας". [3]



Το μέγεθος της απληστίας

Η απληστία όσων είχαν αποφασίσει, διαθέτοντας τις πλάτες των κατακτητών, να αποκτήσουν, πατώντας "επί πτωμάτων" μεγάλες ακίνητες περιουσίες, είχε φτάσει στο κατακόρυφο. Σύμφωωνα με τα ενδεικτικά στοιχεία που είχε δημοσιεύσει τους πρώτους μήνες μετά την απελευθέρωση η εφημερίδα της Θεσσαλονίκης Πρωϊνή Ώρα, ένας μηχανουργός, είχε αγοράσει 14 ακίνητα, ένας κατασκευαστής υποκαμίσων είχε αποκτήσει με αυτό τον τρόπο 20 ακίνητα και ένας μικρομπακάλης, ο Σάββας Τρυφ. 13 ακίνητα. Ενώ χαρακτηριστική ήταν η περίπτωση ενός καφετζή, ο οποίος παρά το γεγονός ότι ο καφές είχε εξαφανιστεί την περίοδο της Κατοχής, αυτός κατάφερε να αγοράσει κοψοχρονιάς έξι ακίνητα. Και βέβαια, όλοι αυτοί, έχοντας την εύνοια των κατακτητών. Όπως ο εκδότης της χρηματοδοτούμενης από τους Γερμανούς φιλοναζιστικής εφημερίδας Νέα Ευρώπη Γεώργιος Πολλάτος που είχε αποκτήσει πέντε ακίνητα επί Κατοχής: τρία σπίτια στις 18-5-1942, την 1-9-1942 και στις 26-2-1943, καθως ένα μεγάλο αγρόκτημα στις 7-5-1942 και ένα οικόπεδο στις 17-9-1942. [4]

Λίγους μήνες μετά την απελευθέρωση, είχε εκδοθεί επί κυβέρνησης Ν.Πλαστήρα ο αναγκαστικός νόμος Α.Ν. 182/45, “Περι ειδικής φορολογίας των κατά την πολεμικήν περίοδον πλουτισάντων, με βάση τον οποίο οι “πλουτίσαντες επί Κατοχής” ήταν υποχρεωμένοι να πληρώσουν τους φόρους που θα ορίζονταν. Η τιμωρία που αντιμετώπιζαν ήταν αυστηρή, καθώς προβλεπόταν η εκτόπιση, η φυλάκιση και η δήμευση του συνόλου ή μέρους της περιουσίας τους.

Με βάση το νόμο αυτό, η επιτροπή που είχε συσταθεί στη Θεσσαλονίκη, άρχισε να καλεί διαφόρους, κυρίως άτομα που είχαν συνεργαστεί με τους Ναζί, ζητώντας τους να καταβάλουν στο κράτος χρηματικά ποσά, ως φόρο για τις περιουσίες που σχημάτισαν επί Κατοχής. Στον πρώτο κατάλογο που έδωσε η επιτροπή στη δημοσιότητα τον Ιούλιο του 1945, φιγουράριζαν γνωστά ονόματα του δωσιλογισμού και της συνεργασίας με τους χιτλερικούς, όπως των ιδιοκτητών χαρτοπαικτικών λεσχών και πρακτόρων της Γκεστάπο, Περικλή (Πέρι) ΝΙκολαίδη και Λάσκαρη Παπαναούμ που καλούνταν να καταβάλουν από 150.000.000 δραχμές ο καθένας, του συνεργάτη των Γερμανών μεγαλοεργολάβου δημοσίων έργων Ιωάννη Μύλλερ (1000.000.000 δρχ), των δωσιλόγων δημοσιογράφων της Νέας Ευρώπης Δημήτριου Τσούρκα και Αλέξανδρου Ωρολογά που έπρεπε να καταβάλουν στο κράτος από 25.000.000 δρχ κ.α. [5]

Είκοσι μέρες αργότερα, η επιτροπή αποφάσιζε να αυξήσει τα ποσά που έπρεπε να πληρώσουν στο κράτος οι πλουτίσαντες επί Κατοχής και έτσι καλούνταν να καταβάλουν στην Ε΄ Οικονομική Εφορεία Θεσσαλονίκης 2 δις δραχμές ο Λ.Παπαναούμ, 1.200 εκατ. ο Π.ΝΙκολαίδης, 800 εκατ. οι αδελφοί Χατζηνάκου, 600 εκατ. ο Μύλλερ, 400 εκατ. ένα άλλο "μπουμπούκι' της εθνικοφροσύνης, ο Νικίας Ναούμ, 200 εκατ. ο εκδότης της Νέας Ευρώπης Πολλάτος και από 100 εκατ. δραχ. οι Τσούρκας και Ωρολογάς κ.α. [6]

Η δραστηριότητα της επιτροπής αυτής, που προεδρεύονταν από τον δικαστικό Χαράλαμπο Κάππο, είχε χαιρετιστεί θερμά από τον τύπο της εποχής, με την εφημερίδα Δημοκρατία να σημειώνει:
"Η πόλις μας έχει να επιδείξει πλούσιον πάνθεον πλουτισάντων κατά την Κατοχήν. Φυσιολογική συνέπεια λοιπόν είναι μαζί με το Ειδικόν Δικαστήριον Δωσιλόγων, να έχει και την επιτροπήν εκείνην που ως σοβαρότατον μέλημά της έχει να ανακαλύψει και να φορολογήσει όλους αυτούς που όταν όλος ο κόσμος επαίνετο, συνηγωνίζοντο αδιάφοροι προς όλους, στην αύξησιν του πύργου των χρυσών εικοσαφράγκων των". [7]


Οι δίκες των "πλουτισάντων επί Κατοχής"


Τους τελευταίους μήνες του 1946, είχαν εκδικαστεί στο Ειδικό Δικαστήριο Δωσιλόγων Θεσσαλονίκης οι υποθέσεις ενός σημαντικού αριθμού οικονομικών δοσιλόγων, μεταξύ των οποίων υπήρχαν και περιπτώσεις μεγάλων επιχειρήσεων. Οι δίκες αυτές για οικονομική συνεργασία με τους κατακτητές, από 20 που ήταν το 1945 είχαν φτάσει τον αριθμό 59 το 1946.

Ήταν χαρακτηριστική η δίκη δύο εργολάβων που είχαν κατασκευάσει τον Απρίλιο του 1943 την περίφραξη του στρατοπέδου Βαρώνου Χιρς, όπου επρόκειτο να μεταφερθούν όλοι οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης πριν αποσταλούν για εξόντωση στα χιτλερικά κρεματόρια. Η προμήθειά για το συγκεκριμένο έργο, σύμφωνα με τους μάρτυρες κατηγορίας, ήταν 20%, ενώ επίσης κατασκεύασαν έναντι αδράς αμοιβής και ένα στρατώνα στο Λαγκαδά για τις ανάγκες του Γερμανικού στρατού. Ο ένας εργολάβος καταδικάστηκε σε δωδεκαετή φυλάκιση και δήμευση της μισής περιουσίας του. [8]

Λίγο νωρίτερα, είχε δικαστεί ερήμην ένας από τους μεγαλοδωσίλογους της Θεσσαλονίκης, ο Παύλος Ντίνας, που είχε συστήσει εταιρία τεχνικών έργων, από την εκτέλεση των οποίων κέρδιζε τεράστια ποσά, σύμφωνα με τους μάρτυρες κατηγορίας. Η ανάθεση των έργων, στην περιοχή της Θεσσαλονίκης και των Ιωαννίνων, γινόταν από τους Γερμανούς με τη μορφή ανταμοιβής για την προσφορά του Ντίνα στο έργο της Γκεστάπο, δεδομένου ότι ο κατηγορούμενος δεν είχε απλά οικονομικές δοσοληψίες με τις Αρχές Κατοχής, αλλά συμπεριλαμβανόταν και στους καταδότες των γερμανικών υπηρεσιών. Στο τέλος το Δικαστήριο του επέβαλε την εσχάτη των ποινών, κρίνοντάς τον ένοχο γιατί εκμεταλλεύτηκε την οικονομική συνεργασία με τον εχθρό, κατέδωσε Έλληνες πολίτες και προέβη σε πράξεις βίας μετά τον εξοπλισμό του από τους Γερμανούς. [9]


"Αυτοί που έπιναν το αίμα του λαού"


Για το ποιός ήταν στην πραγματικότητα ο Μύλλερ, ένας από τους μεγαλοπλουτίσαντες επί Κατοχής στον οποίο αναφερθήκαμε πιό πάνω, είναι χαρακτηριστικό ένα εκτενές δημοσίευμα, αμέσως μετά την απελευθέρωση, στη δεξιά εφημερίδα της Θεσσαλονίκης "Το Φως", όπου στα πλαίσια αφιερώματος με τίτλο «Αυτοί που έπιναν το αίμα του λαού», σκιαγραφούσε στις 15 Απριλίου 1945 με τα μελανότερα χρώματα τη δράση του. Κατά την περίοδο του καθεστώτος της 4ης Αυγούστου, ο Μύλλερ με συνεταίρο τον τότε Γενικό Διοικητή Μακεδονίας, ίδρυσε εταιρία μεταφορών με πολλά αυτοκίνητα. Είχαν αναλάβει τη μεταφορά υλικών για την εκτέλεση οχυρωματικών έργων. Μόλις καταλήφθηκε η Θεσσαλονίκη από τους Γερμανούς, πήρε την άδεια του Γερμανού στρατιωτικού διοικητή Φον Κρένσκι, να συγκεντρώσει τα αυτοκίνητα που είχαν επιστρατευθεί από τον ελληνικό στρατό. Στη συνέχεια κατέβηκε στην Αθήνα, όπου συγκέντρωσε τα υλικά αυτοκινήτων, κυρίως ανταλλακτικά, που είχαν αφήσει πίσω τους οι Άγγλοι, τα οποία και πούλησε. Το 1942 πέτυχε την επιστράτευση Εβραίων που εργάστηκαν στα γερμανικά έργα που είχε αναλάβει. Η εταιρία του εκμεταλλεύτηκε επίσης το φυσικό πλούτο Μακεδονίας - Θράκης και την ξυλεία του Ολύμπου. [10]

Κι' όμως στη δίκη του Μύλλερ, που έγινε μεταξύ 3 έως 5 Δεκεμβρίου 1946 στο Ειδικό Δικαστήριο Δωσιλόγων Θεσσαλονίκης, κατηγορούμενος ότι λόγω των σχέσεων που είχε αναπτύξει με τους χιτλερικούς, αναλάμβανε προνομιακά την εκτέλεση διαφόρων έργων στρατηγικής σημασίας που ευνοούσαν τις κινήσεις των γερμανικών στρατευμάτων, εμφανίστηκε ως μάρτυρας υπεράσπισης ο περιβόητος άλλοτε Γενικός Διοικητής Μακεδονίας, Αθανάσιος Χρυσοχόου. Καταθέτοντας ότι ο Μύλλερ με τις δραστηριότητές του, τάχα "πρόσφερε τις υπηρεσίες του στην Ελλάδα, προσλαμβάνοντας εφέδρους στα έργα οδοποιίας και δίνοντας σχέδια δεξαμενών για το Στρατηγείο της Μ. Ανατολής". [11] Το Ειδικό Δικαστήριο Δωσιλόγων Θεσσαλονίκης όχι μόνο δεν δέχτηκε εκείνους τους ισχυρισμούς, αλλά αντιθέτως καταδίκασε τον ελληνογερμανό μεγαλοεργολάβο σε ειρκτή πεντέμισι ετών και σε δήμευση της μισής περιουσίας του, ενώ το συνεργάτη του Δημήτριο Αμπατέλο τον καταδίκασε σε ισόβια κάθειρξη και δήμευση ολόκληρης της περιουσίας του.

Δυστυχώς, μετά το τέλος της Κατοχής και στο πλαίσιο του ανώμαλου καθεστώτος που επικράτησε στη διάρκεια του Εμφυλίου και το μετεμφυλιακά κράτος, οι μαυραγορίτες, οι δωσίλογοι και γενικά οι πλουτίσαντες επί Κατοχής, έμειναν ανέγγιχτοι και στο απυρόβλητο. Μάλιστα, προσέφυγαν στον Άρειο Πάγο και κατάφεραν να μπλοκάρουν την άμεση επιστροφή των ακινήτων που κατείχαν. Δυστυχώς, το ανώτατο δικαστήριο έκρινε τότε ότι ο νόμος περί ακύρωσης αγοραπωλησιών επί κατοχής ήταν… αντισυνταγματικός. Μια απόφαση από την οποία εξαιρέθηκαν ευτυχώς μόνο οι μικροϊδιοκτήτες.


Β΄ Η λεηλασία των εβραϊκών περιουσιών


Το δεύτερο μεγάλο οικονομικό έγκλημα στη Θεσσαλονίκη της Κατοχής, ήταν η λεηλασία, η καταλήστευση των περιουσιών, μεγάλων και μικρών, του εβραϊκού στοιχείου της πόλης. Ένα πρωτοφανές πλιάτσικο κάθε κινητού και ακίνητου είδους που οργανώθηκε και διαπράχθηκε από τους χιτλερικούς κατακτητές, με τη συμμετοχή και Ελλήνων συνεργατών τους, οι περισσότεροι των οποίων διαμοιράσθηκαν τα κλοπιμαία, με τις ευλογίες των Ναζί, ως ανταμοιβή για τις υπηρεσίες που τους πρόσφεραν, κυρίως στην κατάδοση των πατριωτών που μετείχαν στο κίνημα της Εθνικής Αντίστασης. Μία λεηλασία που άρχισε λίγο μετά την είσοδο των γερμανικών στρατευμάτων στην πρωτεύουσα του Μακεδονικού ελληνισμού, κορυφώθηκε μετά την έλευση στη Θεσσαλονίκη των λοχαγών των Ες-Ες Αλόϊς Μπρούνερ και Ντίτερ Βισλιτσένι που οργάνωσαν την εξόντωση του ισραηλιτικού πληθυσμού της πόλης και της υπόλοιπης Μακεδονίας και έλαβε εκρηκτικές διαστάσεις ύστερα από την απέλαση στα στρατόπεδα εξόντωσης του Άουσβιτς και αλλού των 50.000 Εβραίων της Θεσσαλονίκης. [12] Τότε ήταν που επέπεσαν ως μαύρα κοράκια στις περιουσίες των δυσττυχισμένων εκείνων ανθρώπων όλα τα μπουμπούκια του υποκόσμου που είχαν τεθεί στις υπηρεσίες των κατακτητών, ως ταγματασφαλίτες ή καταδότες αλλά και άνθρωποι του “καλού κόσμου” που επιδόθηκαν με πρωτοφανή αρπακτικότητα στην καταλήστευση όσων είχαν υποχρεωθεί να αφήσουν πίσω τους οι κατατρεγμένοι.

Από τους πρώτους κιόλας μήνες κατάληψης της Θεσσαλονίκης από τους χιτλερικούς, είχαν σημειωθεί δημεύσεις περιουσιών ή αυθαίρετες εκδιώξεις Εβραίων από τα σπίτια, τα καταστήματα και τις άλλες επιχειρήσεις τους. Οι κατασχέσεις γίνονταν από την υπηρεσία στεγάσεως αρχών Κατοχής ή τη Γερμανική Στρατιωτική Επιμελητεία, εκ μέρους ορισμένων γερμανών στρατιωτών με την υπόδειξη συχνά χριστιανών. [13]

Ουσιάστικα, ήταν δύο οι κατηγορίες των ανθρώπων που επιδίωκαν να πάρουν την ακίνητη περιουσία που άφηναν πίσω τους οι προς εκτόπιση Εβραίοι. Από τη μία, ήταν πρόσφυγες που είχαν αφιχθεί στη Θεσσαλονίκη από τις βουλγαροκρατούμενες περιοχές της Ανατ. Μακεδονίας και προσπαθούσαν να βρουν στέγη ή να μπορέσουν να ανοίξουν ένα μαγαζάκι για να θρέψουν τις οικογένειές τους. Ο μεγαλύτερος όμως όγκος όσων επεδίωκαν να τοποθετηθούν ως “μεσεγγυούχοι”, με απώτερο στόχο να οικειοποιηθούν τα εβραϊκά ακίνητα, ήταν άνθρωποι που για να πετύχουν το σκοπό τους, επικαλούνταν την εύνοια των κατακτητών. Γιαυτό και τις περισσότερες φορές όταν περιέρχονταν στην κατοχή των επιτήδειων ένα εβραϊκό ακίνητο, αναγράφονταν ότι αυτό γίνονταν «κατόπιν γερμανικής διαταγής».




Δεν γλύτωσαν ούτε οι κινηματογράφοι


Η γερμανική υπηρεσία της Propagandastaffel υποχρέωσε τους εβραίους ιδιοκτήτες κινηματογραφικών επιχειρήσεων να τις μεταβιβάσουν με συμβολαιογραφική πράξη σε χριστιανούς της αρεσκείας των κατακτητών. Είναι χαρακτηριστική η περίπτωση του κινηματογραφικού επιχειρηματία Μπ. Σεγούρα, Εβραίου που αργότερα είχε βαφτιστεί χριστιανός, ιδιοκτήτη τριών γνωστών κινηματογράφων της Θεσσαλονίκης, του αριστοκρατικού “Παλάς” στην παραλιακή λεωφόρο, του “Αττικόν” στο Βαρδάρι, όπου συνήθως οργάνωναν τις συγκεντρώσεις τους το ΚΚΕ και τα συνδικάτα και του “Αλκαζάρ” το οποίο στεγάζονταν στους χώρους του πρώην Χαμζά Μπέη Τζαμί. [14]

Καταθέτοντας ως μάρτυρας, το Φεβρουάριιο του 1959 στη δίκη του Μέρτεν, είχε αναφέρει ότι οι Γερμανοί με τρομοκρατικές μεθόδους προσπάθησαν να του πάρουν τους κινηματογράφους “και να τους δώσουν εις δικούς τους”. Και όταν αυτός αρνήθηκε, τον έκλεισαν στη φυλακή. Ένα πρωί, τον οδήγησαν σιδηροδέσμιο στα Γραφεία Προπαγάνδας, όπου περίμεναν εκεί ένας Γερμανός αξιωματικός και ένας συμβολαιογράφος. Ο πρώτος του ζήτησε επιτακτικά να υπογράψει ένα χαρτί ότι παραχωρεί τον ένα από τους κινηματογράφους του για να γίνει θέατρο προς ψυχαγωγία των Γερμανών. Και όταν υπέκυψε, τον άφησαν ελεύθερο. Όμως τον ξανασυνέλαβαν λίγο αργότερα, στις 28 Οκτωβρίου 1942 και τον φυλάκισαν στο στρατόπεδο “Παύλος Μελάς” για να τον εξαναγκάσουν να παραχωρήσει και τους άλλους δύο κινηματογράφους του, σε φιλικά προς τους κατακτητές άτομα. [15]

Η ίδια υπηρεσία, σφράγισε και στη συνέχεια αφαίρεσε τα εμπορεύματα όλων των εβραϊκών χαρτοπωλείων και τυπογραφείων που υπήρχαν στην πόλη. [16] Τα απομνημονεύματα του Γιομτώβ Γιακοέλ αναφέρουν ακόμη ότι λίγο αργότερα ιδρύθηκε η Ελληνογερμανική Εταιρεία Χάρτου, η οποία εκμεταλλεύτηκε όλο αυτό το εμπόρευμα. [17]

Λίγο αργότερα, 15 καταστηματάρχες εκδιώχτηκαν από την κεντρική αγορά της οδού Βασιλέως Ηρακλείου και εγκαταστάθηκαν σε αυτά χριστιανοί έμποροι. [18] Το ενδιαφέρον, λοιπόν, για τις εβραϊκές περιουσίες από τους Γερμανούς και τους Έλληνες συνεργάτες τους παρουσιάστηκε από νωρίς. Ωστόσο, πέρα από αυτούς, οι πολίτες της Θεσσαλονίκης δεν έδειξαν να ενδιαφέρονται. Ίσως επειδή στην αρχή οι αντιεβραϊκές ενέργειες αφορούσαν μεμονωμένα περιστατικά ή πάλι επειδή οι περισσότεροι κάτοικοι της πόλης ήταν ακόμη «μουδιασμένοι» από τη νέα κατάσταση που διαμορφωνόταν με τους Γερμανούς κατακτητές. [19]




Ο ρόλος του Μέρτεν


“Ψυχή” των αντιεβραϊκών μέτρων και της λεηλασίας των περιουσιών τους, ήταν ο Γερμανός ανώτατος εισαγγελέας Μαξ Μέρτεν, σύμβουλος της Κομαντατούρ, που ασκούσε εξουσία στην υπόδουλη Θεσσαλονίκη ανώτερη και από τον Γερμανό στρατιωτικό διοικητή. Και όπως είχε καταθέσει στη δίκη του ο οικονομικός Έφορος Ηλίας Δούρος, ο Μέρτεν “έπαιξεν ενεργόν ρόλον εις την διάθεσιν των Ισραηλινών καταστημάτων, παραχωρών ταύτα εις πρόσωπα φιλικά, παρέχοντα υπηρεσίας ή διαδηλούντα την φιλίαν των προς την Κατοχήν, μεταξύ των οποίων και τον γνωστόν Λάσκαριν Παπαναούμ, προς όν είχε παραχωρήσει τα μεγάλα βυρσοδεψεία Αβαγιού, Αμίρ και Μεβορά. Επίσης μετά του Μάϊσνερ, περιήρχετο τα ισραηλιτικά καταστήματα, παραλαμβάνων τα εμπορεύματα και διαθέτον αυτά ως ίδια”. [20]

Ο Μέρτεν στη δίκη του, που άρχισε στις 11 Φεβρουαρίου 1959, κατηγορούνταν μεταξύ άλλων ότι όχι μόνο οργάνωσε την εξόντωση των 50.000 Εβραίων της Θεσσαλονίκης και θανάτωσε άλλους 680 Έλληνες πολίτες από πρόθεση, αλλά ακόμη ότι αφαίρεσε “βιαίως και δολίως” από τους Ισραηλίτες της Θεσσαλονίκης τις περιουσίες τους. Που περιλάμβαναν πέρα από τα ακίνητα και χιλιάδες χρυσές λίρες, κοσμήματα, αντικείμενα αξίας, όπως πίνακες ζωγραφικής, εμπορεύματα κλπ. Ανάμεσα στις διάφορες περιπτώσεις αναφέρονταν η λεηλάτηση των ιστορικών καταστημάτων φωτογραφικών ειδών των αδελφών Κούνιο, του καταστήματος σιδηρικών του Σαούλ Άλβο, με σύνολο εμπορευμάτων αξίας 35.000 χρυσών λιρών, του καταστήματος Μπενρουμπή με εμπορεύματα αξίας 60.000 λιρών, της οικίας του Α. Αργυρόπουλου από το οποίο αφαίρεσαν την κινητή περιουσία και τιμαλφή αξίας 2.500 χρυσών λιρών, του καταστήματος σιδηρικών του Λάζαρου Σεφικά με εμπορεύματα 12.000 χρυσών λιρών κλπ. [21]

Από την απληστία των Ναζί δεν ξέφυγαν και χριστιανοί επιχειρηματίες, όπως ο καπνέμπορος Ιωάννης Χατζησταυρόπουλος. Στον οποίο οι κατακτητές λίγο μετά που εισήλθαν στη Θεσσαλονίκη ανακοίνωσαν ότι τα καπνά ιδιοκτησίας του δεν ανήκουν πλέον στον ίδιο, αλλά στο Γερμανικό κράτος. Υποχρεώνοντάς τον να υπογράψει ένα χαρτί στο οποίο φαίνονταν πως πούλησε στους Γερμανούς τα καπνά του, που ανέρχονταν στους 800.000 οκάδες, αντί του ποσού των μόλις 175 λιρών. Και όταν διαμαρτυρήθηκε ότι το ποσό αυτό ήταν μηδαμινό, τον συνέλαβαν και τον έκλεισαν στο στρατόπεδο “Παύλος Μελάς, ως υπονομευτή του νομίσματος. Ενώ παράλληλα λεηλάτησαν το σπίτι του και το κατέλαβαν εκδιώκοντας τους ιδιοκτήτες του, οι οποίοι τελικά με τα πολλά παρακάλια, για να μη μείνουν στο δρόμο, περιορίστηκαν σε ένα από τα δωμάτιά του. [22]

Η λεηλασία των εβραϊκών περιουσιών, γενικεύτηκε όταν άρχισαν και οι συστηματικές διώξεις εναντίον τους και όταν όλος ο εβραϊκός πληθυσμός της πόλης εξαναγκάστηκε να μεταφερθεί στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Βαρώνου Χιρς, που οι Γερμανοί είχαν δημιουργήσει στην περιοχή του παλιού σιδηροδρομικού σταθμού, πριν το μεγάλο ταξίδι προς το Άουσβιτς και το θάνατο. Μία ανακοίνωση του Φρούραρχου Θεσσαλονίκης των κατακτητών, που δημοσιεύθηκε το Μάρτιο του 1943 στο δημοσιογραφικό όργανο των κατακτητών, απαγόρευε αυστηρά την προσέγγιση στα εβραϊκά σπίτια. Υπό τον τίτλο “Τιμωρείται αυστηρότητα η είσοδος εις τας οικίας των Εβραίων”, η διαταγή του Γερμανικού Φρουραρχείου πρόσταζε:

“Ανακοινούται ότι η άνευ αδείας είσοδος εις εκκενωθείσας εβραϊκάς κατοικίας θεωρείται ως λεηλασία και τιμωρείται αναλόγως.

Ο ΦΡΟΥΡΑΡΧΟΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ. [23]

Το διαβατήριο του “πατριωτισμού”


Στη Θεσσαλονίκη, ο «πατριωτισμός» ήταν πάντα ένα καλό διαβατήριο για κάθε είδους ανέλιξη. Σημαντικά τμήματα της χριστιανικής αστικής τάξης θεώρησαν τις δυνάμεις κατοχής ως μια κάποια λύση μπροστά στον κίνδυνο αποκοπής από τον εθνικό κορμό, άνοιξαν τα σπίτια τους και συνδιασκέδαζαν μαζί τους, ενώ άλλα στρώματα θεώρησαν τις κατοχικές δυνάμεις ως πολύτιμο σύμμαχο στην «ανάκτηση» της πόλης δια της λεηλασίας των εβραϊκών περιουυσιών. Οι δυνάμεις κατοχής δεν απογοήτευσαν αυτές τις προσδοκίες. [24]

Το μεγάλο πλιάτσικο, έγινε με τα 1.800 εμπορικά καταστήματα Εβραίων, τα πιο σημαντικά από τα οποία, δόθηκαν από τους Γερμανούς σε πρόσωπα της επιλογής τους, κυρίως καταδότες της Γκεστάπο και μέλη των συμμοριών των Ταγμάτων Ασφαλείας. Ωστόσο το ενδιαφέρον για τη διαχείριση των περιουσιών των εκτοπισμένων ήταν πολύ μεγάλο, μάλιστα υπήρξαν σφοδρές συγκρούσεις μεταξύ οργανώσεων και φορέων της πόλης που θα λειτουργούσαν ως μεσεγγυούχοι. Οι μεσεγγυούχοι, ή αλλιώς επίτροποι, θα χρησιμοποιούσαν τα ακίνητα και τις επιχειρήσεις των Εβραίων ως πλήρεις ιδιοκτησίες τους μέχρι να επέστρεφαν οι πραγματικοί ιδιοκτήτες, κάτι που ελάχιστα έγινε αργότερα μετά το τέλος του πολέμου. Μάλιστα, εκείνη την περίοδο, σχηματίζονταν ουρές έξω από τα γραφεία των Ναζί από «ενδιαφερόμενους πολίτες». Οι αντιπαραθέσεις για τη διανομή των περιουσιών ήταν τόσο έντονες, ώστε οι Γερμανοί είχαν διορίσει νέες διοικήσεις στο επαγγελματικό και βιοτεχνικό επιμελητήριο.

Ενδεικτική ήταν η περίπτωση του απότακτου αντισυνταγματάρχη Γεώργιου Πούλου, περιβόητου για τα εγκλήματά του στη Μακεδονία της Κατοχής ως αρχηγού ενός από τα «Τάγματα Ασφαλείας», ο οποίος είχε λάβει από τα χέρια του Μαξ Μέρτεν, ως «επιβράβευση» για τις «καλές υπηρεσίες» του, τα κλειδιά του κοσμηματοπωλείου των αδερφών Ισαάκ και Ρόμπερτ Μποτόν επί της οδού Μητροπόλεως και Βασ. Κωνσταντίνου. Ρευστοποιώντας άμεσα τα τιμαλφή, αποκόμισε κέρδος 15.000 χρυσών λιρών τα οποία φημολογείται ότι διοχέτευσε στον αντικομμουνιστικό αγώνα. [25]

Όπως προκύπτει από την έρευνα που διενήργησε η ιστορικός Μαρία Καβάλα, σε 500 δηλώσεις ακίνητης περιουσίας, από ένα σύνολο 5.000 που βρίσκονται στη Βιβλιοθήκη του Αμερικανικού Κολεγίου Θεσσαλονίκης, η ακίνητη περιουσία των Εβραίων της πόλης ήταν της τάξης των 316.100.642 αποπληθωρισμένων δραχμών. Από αυτή, ένα ποσοστό 2% αναλογούσε σε χρυσό, ξένα νομίσματα, κοσμήματα, πολύτιμους λίθους, των οποίων η αξία υπολογίζεται σε περίπου 6,5 εκατ. αποπληθωρισμένες δρχ. «Αυτός ο χρυσός κατατέθηκε στα χρηματιστήρια Αθηνών, Θεσσαλονίκης και Πάτρας για ν' αντιμετωπιστεί ο πληθωρισμός. Μ' αυτή την «ένεση» μπόρεσαν να πληρωθούν οι μισθοί του στρατού Κατοχής», επισήμανε η κ. Καβάλα. [26]

Όταν ξεκίνησε η διανομή των "γερμανικών βραβείων" στις συμμορίες των δωσιλόγων για τις πολύτιμες υπηρεσίες που τους πρόσφεραν στην αντιμετώπιση της Εθνικής Αντίστασης, η πλειοψηφία του κόσμου των Ταγμάτων Ασφαλείας πριμοδοτήθηκε για τη συνεργασία της, ενώ κάποιοι απ' αυτούς αμείφθηκαν πλουσιοπάροχα για τη συνειδητή επιλογή να εκθέσουν τους εαυτούς τους ανεπανόρθωτα στα μάτια των συμπατριωτών τους. Οι υπόγειες διαδρομές πλουτισμού, η μαύρη αγορά, οι επιτάξεις προϊόντων, η λεηλασία περιουσιών, το πλιάτσικο, οι εκβιασμοί, ο χρηματισμός, η απομύζηση των κρατικών υπηρεσιών και των εσόδων τους, ήταν μόνο το "ορεκτικό" μπροστά σε ότι επρόκειτο να επακολουθήσει. Μετά τον εκτοπισμό των Θεσσαλονικέων Εβραίων, οι περιουσίες τους διατέθηκαν για να κορέσουν μια άλλη δίψα που ταλαιπωρούσε πολλούς του κόσμου αυτού: άλλοι χρησιμοποίησαν τις χρυσές λίρες για να χρηματοδοτήσουν το αντικομμουνιστικό τους πάθος, άλλοι για να ικανοποιηθούν για τον μέχρι τότε αγώνα τους εναντίον του κύριου ιδεολογικού εχθρού του Εθνικοσοσιαλισμού, μα κυρίως για να θησαυρίσουν, γεμίζοντας τις αποθήκες με τα προϊόντα του εγκλήματος και τους τραπεζικούς τους λογαριασμούς με τις χρυσές λίρες και το αίμα των θυμάτων τους. [27]

Σε ένα του σημείωμα ο αναπληρωτής προϊστάμενος της γερμανικής υπηρεσίας προπαγάνδας στη Θεσσαλονίκη, ανέφερε για τον Πούλο ότι “...δια την δράσιν του ως αρχηγού ενόπλων ελληνικών τμημάτων κατά του κομμουνισμού δεν ήμεθα εμείς οι αρμόδιοι να εκφέρωμεν γνώμην. Μέχρι της υπηρεσίας ημών όμως, καταφθάνουν πληροφορίαι ότι ο Πούλος χρηματίζεται ασυστόλως, λεηλατών και αυτάς ακόμη τας προίκας νεαρών κορασίδων εις τα χωρία όπου δρώσι τα τμήματά του. [28]



Προσπαθούσαν να αρπάξουν ότι μπορούσαν

Σε καθεστώς πλήρους ασυδοσίας, λόγω των υψηλών προστατών τους, οι ελληνόφωνοι συνεργάτες των κατακτητών προσπαθούσαν να αρπάξουν ότι μπορούσαν. Ενδεικτική ήταν η περίπτωση του ναζιστή πανεπιστημιακού, Βασίλειου Εξαρχου (1903-1973), τακτικού τότε καθηγητή της Θεολογίας στο ΑΠΘ. Πρώην διερμηνέας της ειδικής μονάδας (Sonderkommando Rosenberg) που το Γ΄ Ράιχ έστειλε το 1941 στην Ελλάδα για την αναζήτηση και κατάσχεση των εβραϊκών αρχείων και βιβλιοθηκών, επικεφαλής αργότερα (1944) του «Εθνικοσοσιαλιστικού Κόμματος - Εθνική Ενωσις Ελλάς» της συμπρωτεύουσας, ο Εξαρχος κατηγορήθηκε μεσούσης της Κατοχής, τον Μάιο του 1943, από τον λοχαγό Νικόλαο Νικολάου, πρόσφυγα από τη βουλγαροκρατούμενη Θράκη, ότι αξιοποίησε τις επαφές του στη γερμανική διοίκηση για να τον αποβάλει από το εβραϊκής ιδιοκτησίας σπίτι όπου έμενε, προκειμένου να ιδιοποιηθεί τον χώρο και τα έπιπλα των ιδιοκτητών που μόλις είχαν σταλεί στο Άουσβιτς.

«Τόσο η ελληνική συντεταγμένη πολιτεία όσο και ο ελληνικός λαός, αλλά και η εβραϊκή κοινότητα της χώρας αποσιωπούν το θέμα της αρπαγής των εβραϊκών περιουσιών, προβάλλουν μύθους που καταρρίπτονται εύκολα από τη διερεύνηση του αρχειακού υλικού και το μόνο που διεκδικούν είναι οι αποζημιώσεις από το γερμανικό κράτος», είπε σε παλαιότερη συνέντευξή της η ιστορικός-ερευνήτρια Γαβριέλλα Ετμεκτσόγλου. Απόδειξη αυτής της ύποπτης σιωπής, είναι ότι έως σήμερα λιγότερο από το 20% των εβραϊκών περιουσιών που κατασχέθηκαν ή κλάπηκαν από τους ναζί και τους συνεργάτες τους έχουν επιστραφεί στους δικαιούχους. [29]

Ο ιστορικός Στράτος Δορδανάς, επίκουρος καθηγητής του Πανεπιστημίου Μακεδονίας, αναφερόμενος στο θέμα της λεηλασίας των εβραϊκων περιουσιών της Θεσσαλονίκης, επισήμανε ότι από την υφαρπαγή τους “αναδείχθηκαν νέες οικονομικές και κοινωνικές ελίτ στη Θεσσαλονίκη, στηριζόμενες στις εβραϊκές περιουσίες και το πιο τραγικό είναι ότι μετά την απελευθέρωση όσοι ελάχιστοι εβραίοι επέστρεψαν στην πόλη αντιμετώπισαν την απόλυτη εχθρότητα και αδιαφορία, είτε σε επίπεδο προσώπων είτε σε επίπεδο θεσμών και κράτους”. Και εύστοχα σχολιάζει το γεγονός ότι οι οικονομικοί δοσίλογοι, στη συντριπτική τους πλειοψηφία μετά την αποχώρηση των Γερμανών από την Ελλάδα, διασώθηκαν, δεν καταδικάστηκαν και βρίσκονται στο απυρόβλητο. Καθώς, όπως παρατηρεί, “αν καταδικάζονταν θα έπρεπε το σύνολο σχεδόν της οικονομικής και επιχειρηματικής ζωής της Ελλάδας να καταδικαστεί, άρα η χώρα θα αποκεφαλιζόταν οικονομικά και επιχειρηματικά”. [30]

Ο αραχνιασμένος φάκελος της λεηλασίας των εβραϊκών περιουσιών, όπως και των πλουτισάντων επι κατοχής, πρέπει επιτέλους κάποτε να ανοίξει. Το οφείλουν η Θεσσαλονίκη, η Ελλάδα ολόκληρη στους δεκάδες χιλιάδες Εβραίους συμπατριώτες μας, οι οποίοι όχι μόνο υπέστησαν τα μαρτύρια της κόλασης και οι περισσότεροι από αυτούς θανατώθηκαν στα κρεματόρια του ναζιστικού θηρίου, αλλά είδαν κιόλας, ανήμποροι να αντιδράσουν, ότι λεηλατήθηκε το βιός τους. Το Νοέμβριο του 2014, ο τότε δήμαρχος Θεσσαλονίκης Γιάννης Μπουτάρης, στα εγκαίνια του μνημείου για το εβραϊκό νεκροταφείο που ισοπεδώθηκε το 1942, είχε πει: «Η πόλη άργησε αδικαιολόγητα να σπάσει την άδικη και ένοχη σιωπή της, αλλά τώρα μπορεί να λέει ότι ντρέπεται για αυτή τη στάση».



Παραπομπές

1. Δημοσθένης Δώδος, "Η Θεσσαλονίκη και οι δωσίλογοι", Εφημερίδα των Συντακτών 24 Ιανουαρίου 2016

2. Μαρία Καβάλα, "Επιβίωση βιολογική και πνευματική", στο Βασίλης Γούναρης - Πέτρος Παπαπολυβίου Ο φόρος του αίματος στην κατοχική Θεσσαλονίκη. Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη 2001, σ. 15-40

3. εφημερίδα Θεσσαλονίκης Δημοκρατία, 29 Μαρτίου 1945

4. εφημερίδα Θεσσαλονίκης Πρωϊνή Ώρα, 20 Μαίου 1946


5. εφημερίδα Θεσσαλονίκης Δημοκρατία, 19 Ιουλίου 1945


6. εφημερίδα Θεσσαλονίκης Δημοκρατία, 7 Αυγούστου 1945

7. εφημερίδα Θεσσαλονίκης Δημοκρατία, 25 Ιουλίου 1945

8. Δίκη Ειδικού Δικαστηρίου Θεσσαλονίκης αριθμ. 95, 10 Ιουλίου 1945

9. Σπύρος Κουζινόπουλος, “Οι "πλουτίσαντες επί Κατοχής" τα καταναγκαστικά έργα των Εβραίων και ο Χρυσοχόου”, https://farosthermaikou.blogspot.com/2019/04/blog-post_43.html , 23 Απριλίου 2019

10. εφημερίδα Το Φως, 15 Απριλίου 1945

11. Ελένη Χαϊδιά, "Ειδικό Δικαστήριο Θεσσαλονίκης 1945-1946: Η περίπτωση των οικονομικών δωσιλόγων", στο συλλογικό Μετά τον πόλεμο, επιμέλεια Μαρκ Μαζάουερ, Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2003, σελ. 208

12. Σπύρος Κουζινόπουλος, Υπόθεση Αλόϊς Μπρούνερ, ο δήμιος των 50.000 Εβραίων της Θεσσαλονίκης, Ιανός, Θεσσαλονίκη 2005, σ. 30

13. Φραγκίσκη Αμπατζοπούλου (εισ.-επιμ.), Γιομτώβ Γιακοέλ. Απομνημονεύματα 1941-1943, Παρατηρητής. Ίδρυμα Ετς Αχαΐμ, Θεσσαλονίκη 1993, σ. 53.

14. Κώστας Τομανάς, Οι κινηματογράφοι της παλιάς Θεσσαλονίκης, Νησίδες, χ.η.ε., σ. 16 και 24

15. εφημερίδα Μακεδονία, 17 Φεβρουαρίου 1959

16. Μαρία Καβάλα, Η καταστροφή των Εβραίων της Ελλάδας 1941-1944, Ελληνικά Ακαδημαϊκά Ηλεκτρονικά Συγγραμματα Καλλίπολις, Αθήνα 2015, σ.61

17. Ελένη Χαϊδιά, "Οι Έλληνες Εβραίοι της Θεσσαλονίκης: από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης στις αίθουσες των ειδικών δικαστηρίων", στο συλλογικό έργο Οι Εβραίοι της Ελλάδας στην Κατοχή,
Πρακτικά του Γ' Συμποσίου Ιστορίας της Εταιρείας Μελέτης Ελληνικού Εβραϊσμού, Θεσσαλονίκη, 8 Νοεμβρίου 1996, Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1998, σ. 43-52. Επίσης, Αμπατζοπούλου, Γιομτώβ… ό.π., σ. 98.

18. Αμπατζοπούλου, Γιομτώβ… ό.π., σ. 98.

19. Μαρία Καβάλα, Η καταστροφή των Εβραίων της Ελλάδας, ό.π., σ. 61-62

20. εφημερίδα Μακεδονία, 19 Φεβρουαρίου 1959

21. εφημερίδα Μακεδονία, 12 Φεβρουαρίου 1959

22. εφημερίδα Μακεδονία, 13 Φεβρουαρίου 1959

23. εφημερίδα Νέα Ευρώπη, 29 Μαρτίου 1943

24. Δημοσθένης Δώδος, Η Θεσσαλονίκη και οι δωσίλογοι, Εφημερίδα των Συντακτών, 24 Ιανουαρίου 2016

25. Ζώγια Κουταλιανου, “Σιωπή για τις περιουσίες των Εβραίων”, εφημερίδα Καθημερινή, 23 Μαίου 2009

26. εφημερίδα Καθημερινή, 23 Μαίου 2009

27. Στράτος Δορδανάς, 'Ελληνες εναντίον Ελλήνων, Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη 2006, σ. 524

28. Εφετείο Θεσσαλονίκης, Δικογραφίες Δοσιλόγων: Υπηρεσιακόν Σημείωμα του αναπληρωτού προϊσταμένου της Προπαγάνας, Υπολοχαγού Άρεντ προς την Στρατιωτικήν Διοίκησιν-Εις χείρας του ανωτέρου Επιθεωρητού Βάγμερ, “Πούλος”, Θεσσαλονίκη 4 Μαίου 1944

29. εφημερίδα Καθημερινή, 23 Μαίου 2009

30. http://www.ww2wrecks.com/portfolio/οι-έλληνες-συνεργάτες-των-ναζί-στράτο



πηγή

Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου
του Σπύρου Κουζινόπουλου

Την ώρα που σε άλλες χώρες του κόσμου, χτίζονται επειγόντως και δημιουργούνται νέα νοσοκομεία για τη νοσηλεία ασθενών από κορωνοϊό, στη Θεσσαλονίκη παραμένει κτιριακό κουφάρι και αφήνεται να σαπίζει εγκαταλελειμμένο το πρώην νοσοκομείο «ΠΑΝΑΓΙΑ», ένα επιβλητικό κτίριο που βρίσκεται στην περιοχή της Νέας Κρήνης με θέα τη θάλασσα. Πρόκειται για ένα πολυώροφο κτίσμα με δύο συγκροτήματα που συνδέονται μεταξύ τους, με δεκάδες δωμάτια και βοηθητικούς χώρους και στο οποίο μπήκε λουκέτο στα τέλη του 2013 με υπουργό Υγείας τότε τον κ. Άδωνι Γεωργιάδη.
Κι όμως, με μία γρήγορη επισκευή του, θα μπορούσε να φιλοξενήσει πάνω από 200 ασθενείς από κορωνοϊό, γεγονός που θα ανακούφιζε το ΑΧΕΠΑ και τα άλλα νοσοκομεία της Θεσσαλονίκης, τα οποία ήδη άρχισαν να αντιμετωπίζουν προβλήματα πληρότητας, κάτι που δυστυχώς προβλέπεται ότι θα επιδεινωθεί το επόμενο δίμηνο, με την επερχόμενη έξαρση της πανδημίας.
Το νοσοκομείο "Παναγία", που είχε αρχίσει αρχικά να λειτουργεί ως ιδιωτική κλινική Δανιηλίδη, στη συνέχεια, το 1971 μετατράπηκε ως Β΄Νοσοκομείο ΙΚΑ και αργότερα, με τη δημιουργία του ΕΣΥ το 1983, επί υπουργίας Γιώργου Γεννηματά, εντάχθηκε στο δημόσιο σύστημα υγείας ως παράρτημα του νοσοκομείου "Άγιος Παύλος". Όλα αυτά μέχρι το φθινόπωρο του 2013, όταν στο πλαίσιο των μνημονιακών δεσμεύσεων που είχε αναλάβει η τότε κυβέρνηση Σαμαρά, το υπουργείο Υγείας με υπουργό τον Ά. Γεωργιάδη προχώρησε στο κλείσιμο του νοσοκομείου και τη μεταφορά των 200 περίπου εργαζόμενων σ΄αυτό γιατρών και νοσηλευτικού προσωπικού στα άλλα νοσοκομεία της πόλης.
Ένα πρώτο βήμα έκτοτε για την αξιοποίηση του νοσοκομείου, είχε γίνει το 2018, επί κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ, όταν με το νόμο 4530/30-3-2018/ΦΕΚ 59/Α’ του Υπουργείου Υποδομών και Μεταφορών, το οικόπεδο επί της οδού Νικολάου Πλαστήρα, στη Νέα Κρήνη και το οποίο μέχρι τότε ανήκε στο Α’ Νοσοκομείο ΙΚΑ Θεσσαλονίκης, “περιέρχεται κατά πλήρη κυριότητα, νομή και κατοχή, με όλα τα παραρτήματα και παρακολουθήματά του, όλες εν γένει επ’ αυτού κτιριακές εγκαταστάσεις επιφανείας 8.806,26 τ.μ., και όλον τον εν γένει εξοπλισμό, στο Γενικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης «Άγιος Παύλος» αυτοδικαίως, χωρίς αντάλλαγμα και χωρίς την τήρηση οποιουδήποτε τύπου, πράξης ή συμβολαίου.”
Τώρα, στην κατάσταση έκτακτης ανάγκης που βιώνουμε, και καθώς το κτίριο υπάρχει, και δεδομένου ότι προβλέπεται με την έξαρση του κορωνοϊού να υπάρξει δοκιμασία στο σύστημα υγείας, θα πρέπει να αξιοποιηθεί ο χώρος του πρώην νοσοκομείου "Παναγία" για τη νοσηλεία ασθενών. Δεδομένου ότι θα μπορούσε να καλύψει τις ανάγκες ολόκληρης της ανατολικής Θεσσαλονίκης (πρωτίστως τους δήμους Καλαμαριάς, Θέρμης, Πυλαίας-Χορτιάτη και Θερμαϊκού) αλλά και της Χαλκιδικής.



Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου
του Σπύρου Κουζινόπουλου *

Παθαίνουν αναφυλαξία και βγάζουν φλύκταινες ορισμένοι και μόνο στο άκουσμα των αρχικών "ΕΑΜ", "ΕΛΑΣ", "ΕΠΟΝ" και προσπαθούν να ξαναγράψουν την ιστορία με βάση τις κομματικές τους παρωπίδες και τις ιδεολογικές τους αγκυλώσεις, παραχαράσσοντας τα γεγονότα και σερβίροντας - κατά το επιεικέστερο - εικασίες ότι τάχα η Θεσσαλονίκη δεν απελευθερώθηκε στις 30 Οκτωβρίου 1944 ύστερα από την είσοδο των ανταρτικών δυνάμεων στην πόλη, αλλά ότι οι Γερμανοί... "αποχώρησαν μόνοι και μετά εισήλθαν στην πόλη οι αντιστασιακές ομάδες", όπως σοβαρά-σοβαρά ισχυρίστηκε χτες μόλις κάποιος βουλευτής.

Όντως. Οι Γερμανοί είχαν έρθει στη Θεσσαλονίκη, όπως και στην υπόλοιπη χώρα για … τουρισμό και μόλις έληξε η τουριστική περίοδος, επιβιβάστηκαν τουριστικών λεωφορείων και αναχώρησαν, κάτω από τις ιαχές αγάπης και ευχαρίστησης του πληθυσμού της πόλης και των τουριστικών παραγόντων, ευχαριστώντας τους που ξόδεψαν το συνάλλαγμά τους και ικετεύοντάς τους να επανέλθουν.
Μάλιστα, ο ίδιος βουλευτής πρότεινε να ... "ανασχεδιασθεί η δομή της γιορτής ώστε να μην αποτελεί μονόλογο της αριστεράς". Δηλαδή, με λίγα λόγια, να σβύσουμε με ένα σφουγγάρι τα πραγματικά ιστορικά γεγονότα και να αποσιωπήσουμε το ότι η Θεσσαλονίκη απελευθερώθηκε ύστερα και από τις σκληρές και πολυαίμακτες μάχες που δόθηκαν στην περίμετρό της ανάμεσα στα προελαύνοντα ανταρτικά τμήματα της Ομάδας Μεραρχιών Μακεδονίας του ΕΛΑΣ και τους υποχωρούντες Γερμανούς. Εκτός αν θεωρεί ότι οι δεκάδες νεκροί αντάρτες που έπεσαν στις μάχες κατά των Ναζί στο Δρυμό, τη Νέα Σάντα, το Δερβένι, το Σέδες, το Φοίνικα, δεν σκοτώθηκαν σε πολεμική αναμέτρηση, αλλά σε ... τροχαία ατυχήματα από γερμανικά αυτοκίνητα.
Και όλοι αυτοί που έγραψαν για την είσοδο του ΕΛΑΣ στη Θεσσαλονίκη με στόχο την εκδίωξη των κατακτητών, όπως ο Νίκος Μπακόλας, ο Γιώργος Ιωάννου, ο Γιώργος Βαφόπουλος, ο Ντίνος Χριστιανόπουλος, ο Περικλής Σφυρίδης, ο Μανώλης Αναγνωστάκης, ο Στέργιος Βαλιούλης, ο Φραγκίσκος Σομμαρίπας, ο Γιώργος Καφταντζής, ο Κώστας Τομανάς, η Ρούλα Παπαδημητρίου και τόσοι άλλοι; Μήπως κι αυτοί ενεργούσαν με βάση τον ..."μονόλογο της αριστεράς";

Ας σοβαρευτούμε επιτέλους. Η ιστορία δεν μπορεί να παραχαραχτεί, να μουντζουρωθεί, ούτε να "ανασχεδιαστεί". Όπως επίσης κανείς δεν μπορεί να αποσιωπήσει και να αποκρύψει το γεγονός ότι με την είσοδό τους στη Θεσσαλονίκη, την 30η Οκτωβρίου 1944, οι αντάρτες του ΕΛΑΣ πρόσφεραν στους κατοίκους της ένα τεράστιο δώρο, αποτρέποντας την ανατίναξη των βασικών υποδομών της πόλης (υδραγωγείο, εργοστάσια ηλεκτρικής εταιρείας, μύλοι Αλλατίνι) που είχαν υπονομευθεί με εκρηκτικά για να ανατιναχτούν κατά την αποχώρηση των Γερμανών κατακτητών από την πόλη. 



Κάτι που θα σήμαινε, αν γίνονταν οι ανατινάξεις αυτές, ότι οι Θεσσαλονικείς θα έμεναν για μεγάλο χρονικό διάστημα χωρίς νερό, δίχως ηλεκτρικό ρεύμα, χωρίς ψωμί που ήταν τότε το βασικό είδος διατροφής, αλλά και χωρίς συγκοινωνία, δεδομένου ότι το μόνο μεταφορικό μέσο εκείνη την εποχή ήταν το ηλεκτροκίνητο τραμ.




*Ο Σπύρος Κουζινόπουλος είναι δημοσιογράφος-συγγραφέας, μέλος της Οργανωτικής Επιτροπής του Δήμου Θεσσαλονίκης για τον εορτασμό της 30ης Οκτωβρίου.

Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου

Το παρακάτω κείμενο, του Σπύρου Κουζινόπουλου, το ανέσυρα από το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο μου και είναι γραμμένο στις 2 Ιουλίου 2019. Είναι μια τοποθέτηση του Σπύρου στην τότε δήλωση του Γιώργου Τσαμασλή, σημερινού δημάρχου Θερμαϊκού, σχετικά με την ύψωση τείχους στην περιοχή του καταυλισμού Ρομά. Δεν το δημοσιεύω σήμερα για το "τείχος", αφού η δήλωση διασκεδάστηκε κι ανασκευάστηκε με κατοπινή διόρθωση του "δράστη" πως ήταν μεταφορική και όχι πραγματική η ύψωση του συγκεκριμένου τείχους. 
Αποκτά όμως, κατά την άποψή μας, ιδιαίτερη αξία η πρόταση που κι εμείς έχουμε (και την εκφράσαμε στη συγκέντρωση της Κίνησης Πολιτών την περασμένη Τετάρτη) για την ανάγκη υιοθέτησης και διεκδίκησης - από κοινού με Περιφέρεια, Γραμματεία Ένταξης των Ρομά του υπουργείου Εσωτερικών, των Δήμων Θερμαϊκού και Θέρμης και των ιδίων των ρομά - της μετεγκατάστασης όπως αυτή προτείνεται στην έκθεση του Συνηγόρου του Πολίτη. Ιδιαίτερα σήμερα με την εμπλοκή που ίσως προκύψει από την απόφαση για διοικητική αποβολή των Ρομά, στην οποία προχώρησε το Δημοτικό Συμβούλιο σε συνδυασμό με τις συνεχιζόμενες καύσεις στον χώρο του καταυλισμού.
Δεν θα σχολιάσουμε την τοποθέτηση του Δημάρχου για τον ρόλο και τις αρμοδιότητες του Συνηγόρου του Πολίτη. Πιστεύουμε πως υπάρχουν άλλοι καταλληλότεροί μας να το κάνουν. Απλά μετά το πολύ ενδιαφέρον αυτό (μεταχρονολογημένο) άρθρο του Σπύρου Κουζινόπουλου, θα σας παρουσιάσουμε το σχετικό βίντεο και τη θεώρηση του Γιώργου Τσαμασλή, που όπως θα διαπιστώσετε έτυχε άφθονου κι αυθορμήτου χειροκροτήματος.

του Σπύρου Κουζινόπουλου


Απουσιάζοντας εκτός Θεσσαλονίκης τις τελευταίες ημέρες, λόγω κάποιων κοινωνικών υποχρεώσεων που έπρεπε να εκπληρώσω, πληροφορήθηκα καθυστερημένα με την επιστροφή μου τις απίστευτες δηλώσεις του νεοεκλεγμένου δημάρχου Θερμαϊκού Γιώργου Τσαμασλή, ότι θα χτίσει τείχος για να περιορίσει μέσα σ’ αυτό τους Ρομά που ζούνε στον πρόχειρο καταυλισμό, στα Τσαίρια της Περαίας,επικαλούμενος την παραβατική συμπεριφορά ορισμένων από αυτούς.

Στην αρχή, όταν διάβασα τις δηλώσεις του επικεφαλής του “ΘερμαΓικού”, σκέφτηκα όπως ίσως και κάποιοι άλλοι συμπολίτες μου, ότι ενδεχομ΄’ενως να ήταν μία υπερβολική έκφραση του νέου δημάρχου και ότι ίσως όταν έλεγε “τείχος”, να μην εννοούσε την ανέγερση, σώνει και καλά, κάποιου ντουβαριού, κατά τα πρότυπα του τείχους που θέλει να κατασκευάσει ο Τραμπ στα σύνορα των ΗΠΑ με το Μεξικό, ή τουφράχτη που έλεγε ότι θα σηκώσει ο Αντώνης Σαμαράς επί πρωθυπουργίας του στον Έβρο, για να αποτρέπει την είσοδο Σύρων προσφύγων στο ελληνικό έδαφος.

Δυστυχώς, βρισκόμαστε ήδη στην τέταρτη ημέρα από τις δηλώσεις του κ. Τσαμασλή στο “Ράδιο Θεσσαλονίκη” και δεν υπήρξε κάποια διορθωτική του δήλωση για το θέμα αυτό ή έστω κάποια διευκρίνησή του ότι η αναφορά στο “τείχος” είχε μεταφορική σημασία.

Το άσχημο είναι ότι οι δηλώσεις αυτές, όχι μόνο για το ντουβάρι στα Τσαίρια, αλλά και η αναπόδεικτη ετυμηγορία του κ. Τσαμασλή πως “ότι γίνεται στην περιοχή σε επίπεδο κλεψιάς, είναι από αυτους τους ανθρώπους”, έδωσαν την ευκαιρία σε διάφορα ακροδεξιά στοιχεία να βγουν από τα λαγούμια τους και σε αναρτήσεις στο διαδίκτυο να χρησιμοποιούν για τους Ρομά ρατσιστικές εκφράσεις του στυλ “βρωμιάρηδες” ή “σκατάνθρωποι”, με αποκορύφωμα τη διατύπωση ναζιστικού τύπου προτάσεων, ότι πρέπει να δημιουργηθεί…. “Νταχάου μέχρι να εξαφανιστεί αυτή η σκατόρατσα από προσώπου γης”.

Με το θέμα των Ρομά στα Τσαίρια, ασχολήθηκα αρκετά αυτά τα τελευταία πέντε χρόνια που μετείχα στο δημοτικό συμβούλιο Θερμαϊκού ως επικεφαλής της δημοτικής παράταξης “Συμπολιτεία Θερμαϊκού” που είχε λάβει στις προηγούμενες δημοτικές εκλογές το 19% περίπου των ψήφων. Ως εκ τούτου, είχα μεταβεί αρκετές φορές στον καταυλισμό, συζήτησα με τον πρόεδρο των Ρομά κ. Καραγκούνη και αρκετούς ομοφύλους του, επικοινώνησα με κυβερνητικούς παράγοντες, δημόσιες υπηρεσίες, την Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας και τη διοίκηση του δήμου Θερμαϊκού, ενώ επίσης συναντήθηκα με αρκετούς κατοίκους που έχουν τα σπίτια τους στην άκρη της Περαίας, κοντά στον καταυλισμό και εισπνέουν τα αέρια από την καύση υλικών στην οποία επιδίδονται κατά καιρούς κάποιοι -και όχι όλοι- Ρομά που διαμένουν στα Τσαίρια.

Υπάρχει παραβατική συμπεριφορά από αυτούς τους κάποιους; Ασφαλώς και υπάρχει, κάτι που το επισημάναμε δημόσια κι εμείς αρκετές φορές, με τελευταία μία ερώτηση την οποία καταθέσαμε εγγράφως προς τη διοίκηση του δήμου Θερμαϊκού στις 15 Ιανουαρίου 2019 και που την παραθέτουμε ολόκληρη στο τέλος, όπως και τη σχετική απάντηση που λάβαμε από τη δημοτική αρχή. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι όλοι όσοι διαμένουν στα Τσαίρια, καίνε υλικά ή ότι όλοι συμμετέχουν σε κλοπές και άλλες αξιόποινες πράξεις. Με αυτή τη λογική μήπως, όταν διαπράξουν ένα αδίκημα ένας, δύο, πέντε Περαιώτες, Τουμπιώτες, Μηχανιώτες ή Συκεώτες, θα πρέπει να λέμε πως αυτομάτως όλοι οι Περαιώτες, Τουμπιώτες κλπ είναι εγκληματίες και πρέπει να τους εγκλωβίσουμνε με ένα τείχος τριγύρω τους; Οι γενικεύσεις αυτού του είδους είναι επιεικώς απαράδεκτες. Μόνο ως ρατσιστικές μπορεί να τις χαρακτηρίσει κανείς και να σκεφθεί ότι θυμίζουν άλλες εποχές.

Και τώρα πάμε στην καρδιά του θέματος. Υπάρχει λύση στο πρόβλημα με τον καταυλισμό των Ρομά που βρίσκεται στα Τσαίρια, δίπλα στο αεροδρόμιο “Μακεδονία”; ΝΑΙ ΥΠΑΡΧΕΙ. Και έχει ένα συγκεκριμένο όνομα που λέγεται μετεγκατάσταση. Προκειμένου και οι ίδιοι με τα εξαθλιωμένα παιδιά τιους να ζήσουν σε καλύτερες συνθήκες, αντί των τρισάθλιων όρων διαμονής και απουσίας κάθε ίχνους υγιεινής που βιώνουν σήμερα. Συνθήκες που για όποιον επισκέπτεται την περιοχή και βλέπει την αθλιότητα που επικρατεί, να ντρέπεται που λέγεται ανθρώπινο όν.

Με την ευκαιρία, πρέπει να τονίσουμε ότι υπάρχουν συγκεκριμένες ευθύνες για το γεγονός ότι δεν προχώρησε μέχρι σήμερα το θέμα της μετεγκατάστασης του καταυλισμού των Ρομά, αν και υπήρξε βούληση της σημερινής κυβέρνησης και είναι διαθέσιμοι και οι απαιτούμενοι πόροι.

Όσοι παρακολουθήσαμε το Αναπτυξιακό Συνέδριο Κεντρικής Μακεδονίας, που είχε πραγματοποιηθεί στα τέλη Μαρτίου 2018 στο ξενοδοχείο Grant Hotel της Θεσσαλονίκης, είχαμε ακούσει από κοντά την αναπληρώτρια υπουργό Κοινωνικής Αλληλεγγύης, Θεανώ Φωτίου να δηλώνει δημόσια, από το βήμα του συνεδρίου, ότι υπάρχουν τα χρήματα για τη μετεγκατάσταση του συγκεκριμένου καταυλισμού και απομένει η Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας και οι δήμοι Θέρμης (στον οποίο ανήκουν τα 2/3 της έκτασης στα Τσαίρια) και Θερμαϊκού (στον οποίο υπάγεται το υπόλοιπο 1/3), να επιλέξουν και να ορίσουν το χώρο όπου θα μεταφερθούν οι Ρομά, αφού προηγουμένως γίνουν τα απαραίτητα έργα υποδομής και τοποθετηθούν οι απαιτούμενοι οικίσκοι.

Σημειώνεται ότι οι παρεμβάσεις στους οικισμούς των Ρομά συγχρηματοδοτούνται από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο και στην πρώτη φάση του προγράμματος αυτού, ενδεικτικού κόστους 53 εκατομμυρίων ευρώ, υπάγεται η μετεγκατάσταση των Ρομά της Περαίας και η μεταφορά τους σε οργανωμένο χώρο για τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης, ατομικής υγιεινής, ρύπανσης του περιβάλλοντος κλπ.

Η εξαγγγελία εκείνη της κυρίας Φωτίου, είχε συμπέσει με την έκδοση λίγες μέρες πριν, Κοινής Υπουργικής Απόφασης (ΦΕΚ 412, τεύχος Β΄, αριθμ. οικ. ΡΟ64), που βελτιώνει το σχετικό νόμο 4483/2017 και προβλέπει ότι οι Ρομά βγαίνουν από τα παραπήγματα και ζούνε πλέον οργανωμένα, κάτι που θα ελαχιστοποιήσει και την παραβατικότητα.

Μάλιστα, σε εφαρμογή αυτής της ΚΥΑ και των κονδυλίων από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο, βρίσκονται σε εξέλιξη μετεγκαταστάσεις Ρομά στους δήμους Φαρσάλων, Κομοτινής, Δελφών, Άμφισσας κ.α.

Επομένως, εάν επιθυμεί σοβαρά ο κ. Τσαμασλής την επίλυση του ζητήματος με τον οικισμό των Ρομά στα Τσαίρια, ας εργαστεί, μόλις αναλάβει δήμαρχος Θερμαϊκού από 1ης Σεπτεμβρίου, σε συνεργασία με την Περιφέρεια και το δήμο Θέρμης, για την άμεση εξεύρεση χώρου, προκειμένου να γίνει σύντομα εκεί ο νέος οικισμός των Ρομά, αντί να προσπαθεί να μιμηθεί τους Τραμπ και Σαμαρά με τη διατύπωση παρόμοιων ανατριχιαστικών ρατσιστικών απόψεων.

Υ.Γ. Αλήθεια, που βρίσκονται όλοι εκείνοι που τις παραμονές της δεύτερης Κυριακής των δημοτικών εκλογών έσπευσαν να μου επιτεθούν και να ξεδιπλώσουν εναντίον μου ένα πρωτοφανές μπούλινγκ, επειδή “τόλμησα” με άρθρο μου να ταχθώ κατά της εκλογής του κ. Τσαμασλή ως δημάρχου Θερμαϊκού; Συμφωνούν με το “τείχος”;



Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου
70 χρόνια από τον τερματισμό της αδελφοκτόνας αιματοχυσίας

Με την κατάληψη του Κάμενιτς, της υψηλότερης κορυφής του δυτικού Γράμμου (υψόμετρο 2054 μέτρα) στις 29 προς 30 Αυγούστου 1949, έληξε πριν εβδομήντα χρόνια ο αδελφοκτόνος Εμφύλιος Πόλεμος στην Ελλάδα. Ένας πόλεμος, ο οποίος στα τρία περίπου χρόνια που διήρκεσε (1946-1949), βύθισε τη χώρα στο θάνατο, στο αίμα, στον πόνο, στη δυστυχία, αλλά και στον όλεθρο και την οικονομική καταστροφή, σπέρνοντας παράλληλα το μίσος και χωρίζοντας τους Έλληνες σε δύο βαθιά αντίπαλες παρατάξεις.

Κάποιοι λένε ότι ο Εμφύλιος ουσιαστικά άρχισε
μετά τα "Δεκεμβριανά" του 1944 στην Αθήνα
Χρειάστηκε να ζήσει η χώρα μία στυγνή επτάχρονη δικτατορία (1967-1974), από την οποία δοκιμάστηκαν όλες οι πολιτικές δυνάμεις του τόπου, για να ξεπεραστεί εκείνη η γραμμή του αίματος και του διαχωρισμού των πολιτών σε "εθνικόφρονες" και "ανθέλληνες". Δυστυχώς όμως, η απίστευτη καθίζηση της ελληνικής οικονομίας, που είχε αρχίσει στη διάρκεια της Γερμανικής κατοχής, κυρίως λόγω της λεηλασίας του δημόσιου πλούτου από τους ναζί κατακτητές, συνεχίστηκε στα χρόνια του εμφυλίου με την απίστευτη καταστροφή των υποδομών της χώρας και τις τεράστιες θυσίες σε έμψυχο και άψυχο υλικό. Με συνέπεια έκτοτε η ελληνική οικονομία να μην μπορέσει να ορθοποδήσει, να αναγκάζεται να συντηρείται με τα «δανεικά» των «συμμάχων» και «προστατών» της χώρας, για να φτάσουμε στη σημερινή κατάντια.
Πιστεύοντας ακράδαντα ότι πρέπει να διδασκόμαστε από τα λάθη του παρελθόντος για να μην τα επαναλαμβάνουμε, ετοιμάσαμε το αφιέρωμα στον Εμφύλιο Πόλεμο που ακολουθεί..

Τα διδάγματα του Εμφυλίου

Αναφερόμαστε στην τραγική αυτή επέτειο, με το αφιέρωμα που παρουσιάζουμε στη συνέχεια, όχι γιατί ενδεχομένως θέλουμε να ξύσουμε πληγές, ή να ανασκαλέψουμε τις φριχτές μνήμες του εμφυλίου που πολλοί ακόμη συμπατριώτες μας διατηρούν. Αλλά διότι πιστεύουμε ακράδαντα ότι πρέπει να διδασκόμαστε από τα λάθη του παρελθόντος, προκειμένου να μην τα επαναλαμβάνουμε στο μέλλον. Και ολόκληρος ο εμφύλιος πόλεμος, ήταν δυστυχώς ένα ολόκληρο κομπολόϊ λαθών, που διαπράχθηκαν από όλες τις πολιτικές παρατάξεις, με συνέπεια να φτάσουμε στην ένοπλη εμφύλια αναμέτρηση.
Πυροβολικό του κυβερνητικού στρατου στο Γράμμο 
Σίγουρα θα μπορούσε να ήταν διαφορετική σήμερα η κατάσταση της χώρας, αν δεν μεσολαβούσε ο απαίσιος αυτός πόλεμος, άλλη η εξέλιξη και σε άλλα, υψηλότερα επίπεδα η θέση μας στη διεθνή σκηνή. Και τώρα, τους στόχους που τρέχουμε να επιτύχουμε, αλλά και το κράτος που προσπαθούμε να αναδιοργανώσουμε, μέσα στη λαίλαπα της τεράστιας οικονομικής κρίσης που μαστίζει τη χώρα, θα τα είχαμε ίσως πετύχει προ πολλού, εξασφαλίζοντας την οικονομική ευρωστία της Ελλάδας και κατά συνέπεια, την ευημερία του ελληνικού λαού.
Ας μην ψάξουμε να βρούμε ποιος έφταιξε για εκείνο τον αλληλοσπαραγμό. Γιατί πιστεύουμε, ότι το φταίξιμο δεν ήταν μόνο μιας παράταξης, αλλά συρροή λαθών και παγίδων στις οποίες έσπρωξαν τη χώρα οι υψηλοί μας "προστάτες" ή εκείνοι που παραφουσκώνοντας κάποιες δυνάμεις με όνειρα και ελπίδες, τις εγκατέλειψαν στη συνέχεια αβοήθητες.
Μαθήτριες στο στρατοδικείο κατηγορούμενες
για "αναρχοκομμουνιστική δραστηριότητα"

Ο Γρηγόρης Φαράκος
Ο πρώην Γενικός Γραμματέας του ΚΚΕ Γρηγόρης Φαράκος δήλωνε ότι "είναι δύσκολο και δεν έχει νόημα να απαντήσει κανείς αν ο εμφύλιος πόλεμος μπορούσε να αποφευχθεί", προσθέτοντας: "Ένα είναι βέβαιο, έπρεπε με κάθε θυσία να αποφευχθεί".
Ο κ. Φαράκος σημείωνε με έμφαση ότι η κατάληψη της εξουσίας με ένοπλο αγώνα, ούτε σωστή, ούτε δυνατή ήταν, προσθέτοντας ότι "η δημοκρατική εξέλιξη, που γενικά τη διακήρυσσε η ηγεσία του κινήματος, έπρεπε να θεωρείται ως η μοναδική, μόνιμη κατεύθυνση".

Ο Πάνος Δημητρίου
O Πάνος Δημητρίου, από τα ιστορικά στελέχη του ΚΚΕ, θεωρεί ακόμη και σήμερα, ότι με την στάση της, από τα Δεκεμβριανά και μετά, "η ηγεσία του ΚΚΕ έπεσε στην παγίδα". Κριτικάρει έντονα τη στάση των Σοβιετικών στα γεγονότα εκείνα, ενώ κάνει εκτενή αναφορά στη διολίσθηση προς τον εμφύλιο πόλεμο, που προκλήθηκε "όταν η άκρα δεξιά και οι Αγγλοι, άδραξαν την ευκαιρία που τους δινόταν από τα λάθη και τις ανεύθυνες ενέργειες της ηγεσίας του ΚΚΕ και κυρίως από τη μεγαλομανία και τον κομπλεξικό χαρακτήρα του Ν. Ζαχαριάδη".

Χ.Φλωράκης: «Οδηγήθηκε υποχρεωτικά το ΚΚΕ»
Χαρίλαος Φλωράκης
Λίγο πριν τον θάνατό του, ο επίτιμος Πρόεδρος του ΚΚΕ Χαρίλαος Φλωράκης, σε συνέντευξή του που δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα "ΤΑ ΝΕΑ", διατύπωσε την εκτίμηση ότι το ΚΚΕ οδηγήθηκε υποχρεωτικά στον εμφύλιο πόλεμο, γιατί δεν είχε άλλη διέξοδο και αφού είχε εξαντληθεί κάθε δυνατότητα ειρηνικής επίλυσης του εσωτερικού προβλήματος της χώρας.
Σε παρατήρηση εάν ήταν τραγικό λάθος ο εμφύλιος πόλεμος, ο κ. Φλωράκης απάντησε: "Η αλήθεια είναι εκ διαμέτρου διαφορετική. Στον εμφύλιο το ΚΚΕ εξωθήθηκε. Για το ΚΚΕ ο Εμφύλιος ήταν υποχρεωτικός. Πήγαμε σ' αυτόν, γιατί δεν είχαμε άλλη διέξοδο. Πήγαμε σ' αυτόν, αφού είχε εξαντληθεί κάθε δυνατότητα ειρηνικής επίλυσης, έστω και σε βάρος μας, του εσωτερικού προβλήματος της χώρας. Ο αντίπαλος δεν ήθελε την ειρήνη και την ομαλότητα. Ήθελε την υποδούλωση του λαού και την εξόντωσή μας".
Παρουσιάζει επίσης ενδιαφέρον η άποψη του γνωστού Γερμανού ιστορικού Heinz Richter, ο οποίος επιρρίπτει μεγάλο μέρος της ευθύνης στον τότε Γενικό Γραμματέα του ΚΚΕ Νίκο Ζαχαριάδη για την απόφαση να συρθεί το κόμμα στον εμφύλιο, ενώ θεωρεί ότι η βάση αυτού του λάθους, βρίσκεται στην απόφαση για αποχή από τις εκλογές του 1946.
Αντίθετες είναι οι απόψεις του Σουηδού καθηγητή Ole L. Smith ο οποίος παρατηρεί ότι "η κριτική που στράφηκε ενάντια στον Ζαχαριάδη και στην πολιτική του, κατά την περίοδο αυτή, βασίζεται ξεκάθαρα σε γνώση εκ των υστέρων. Παραβλέπει ότι για το ΚΚΕ ο παράγοντας που είχε σημασία ήταν να αποτρέψει τον εμφύλιο πόλεμο χωρίς να εξοντωθεί από φυσική άποψη. Από τη στιγμή που το ΚΚΕ άρχισε να χάνει τον πόλεμο και τελικά, όταν είχε χάσει τη μάχη ενάντια στον αμερικανικό ιμπεριαλισμό, ήταν πολύ εύκολο να επικριθεί ότι έμοιαζε, από μια μεταγενέστερη προοπτική, με δισταγμό και αναποφασιστικότητα".
Στο αφιέρωμα που ακολουθεί, μπορεί ο αναγνώστης να παρακολουθήσει την εξέλιξη των σημαντικότερων γεγονότων του εμφυλίου πολέμου, τις επιπτώσεις του, να ενημερωθεί για την κυβερνητική αστάθεια εκείνης της περιόδου, την επίθεση των ανταρτών κατά της Θεσσαλονίκης, τα τρία μεγάλα πολιτικά εγκλήματα που διαπράχθηκαν, αλλά και το ρόλο των ξένων στον εμφύλιο.

Τα θύματα και το μέγεθος των καταστροφών

Ο αριθμός των θυμάτων του εμφυλίου πολέμου, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, έφτασε στα 154.000 άτομα. Οι απώλειες του κυβερνητικού στρατού, όπως αναφέρονται στις στατιστικές του Γενικού Επιτελείου Στρατού, έφτασαν στις 15.969 νεκρούς, τις 37.557 τραυματίες και τις 2.001 αγνοούμενους, δηλαδή συνολικά 55.527 άνδρες. Οι απώλειες των ανταρτών του «Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας» ήταν 38.839 νεκροί, τραυματίες και αγνοούμενοι και 20.128 αιχμάλωτοι.
Σύμφωνα με τα ίδια στοιχεία, καταστράφηκαν 47.000 κατοικίες, 240  βιομηχανικές επιχειρήσεις και νοσοκομεία, 930 γέφυρες, 1.650 σχολεία. Εξοντώθηκαν 1.500.000 ζώα.
Μία άλλη επίπτωση, ήταν ο εξαιρετικά μεγάλος αριθμός των προσφύγων, κυρίως στη Βόρεια Ελλάδα, που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια και τα χωριά τους για να μην βρεθούν στο επίκεντρο των μαχών κυβερνητικού στρατού-ανταρτών, είτε πάλι επειδή εξαναγκάστηκαν, στη διάρκεια των μεγάλων εκκαθαριστικών επιχειρήσεων του εθνικού στρατού, ώστε να αποκοπεί κάθε δυνατότητα εφοδιασμού των ανταρτικών τμημάτων. Σύμφωνα με ένα «Μνημόνιο για το ελληνικό προσφυγικό πρόβλημα», που εστάλη στις 8 Οκτωβρίου 1949 προς το αμερικανικό υπουργείο Εξωτερικών, ο πρωθυπουργός Π. Τσαλδάρης δήλωνε πως ο αριθμός των προσφύγων του εμφυλίου πολέμου ανέρχονταν σε 684.607 άτομα, από αυτά 166.000 πρόσφυγες είχαν επαναπατρισθεί και ότι άλλοι 225.000 θα επαναπατρίζονταν σύντομα.
Αντάρτες μετά τη σύλληψή τους
Είναι χαρακτηριστικό ότι η απογραφή του 1951, εμφάνισε ουσιαστικά στάσιμο τον πληθυσμό της χώρας έναντι της προηγούμενης απογραφής του 1940, ενώ η μείωση σε αρκετούς νομούς ήταν συγκλονιστική, όπως στην Ευρυτανία (-25,8%), Καστοριά (-28%), Φλώρινα (-22%), Φωκίδα (-19,64%), Δράμα (-17%), Κιλκίς (-12%), Κοζάνης (-7%, με μεγαλύτερη μείωση στην επαρχία Γρεβενών -20%, Εορδαίας -17%, Βοίου -12%) κλπ.
Μία από τις οδυνηρές συνέπειες του εμφυλίου πολέμου, ήταν η δημιουργία ενός μεγάλου αριθμού πολιτικών προσφύγων. Στην αναγκαστική εξορία βρέθηκαν για πολλά χρόνια περισσότερα από 57.000 άτομα. Από αυτούς, περίπου 17.000 εγκαταστάθηκαν στην πρώην Σοβιετική Ενωση, κυρίως στην Τασκένδη και σε άλλες πόλεις του Ουζμπεκιστάν. Στην Τσεχοσλοβακία αρχικά εγκαταστάθηκαν 13.000 έλληνες πολιτικοί πρόσφυγες, στη Ρουμανία 9.300, στην Ουγγαρία 7.500 και οι υπόλοιποι στη Βουλγαρία και στη Γιουγκοσλαβία. Ο μεγαλύτερος αριθμός των πολιτικών προσφύγων επέστρεψε στην Ελλάδα από την αναγκαστική προσφυγιά μετά το 1982, όταν η κυβέρνηση του Ανδρέα Παπανδρέου αναγνώρισε την Εθνική Αντίσταση.

Τέλος, να αναφέρουμε τις σοβαρές επιπτώσεις του εμφυλίου στην αγροτική παραγωγή και την κτηνοτροφία. Η παραγωγή σιτηρών είχε πέσει το 1946 σε επίπεδο μόλις ανώτερο από τους αριθμούς της μέσης παραγωγής του 1936-38 (389.263 τόνοι), όμως το 1947, όταν το πρόβλημα των εκτοπισμένων και των προσφύγων συνοδεύτηκε από ξηρασία, η μείωση ήταν περίπου 50%. Επίσης, η παραγωγή καπνού μειώθηκε το 1946 κατά 46%, ενώ ο αριθμός των μεγάλων ζώων είχε μειωθεί το 1946 έως 50% και αναμενόταν να μειωθεί και άλλο κατά το 1948. Πρέπει δε να αναφερθεί ότι το 1950, ένα χρόνο μετά τον τερματισμό του εμφυλίου πολέμου, η περιοχή Γρεβενών είχε μόνο το 30% των κοπαδιών που διέθετε, σε σύγκριση με την προπολεμική περίοδο.

Χρονικό των γεγονότων του Εμφυλίου

Δεκεμβριανά 1944, χαρακτικό του Τάσσου 
Μετά τα "Δεκεμβριανά" της Αθήνας και τις επί 33 ημέρες συγκρούσεις μεταξύ των κυβερνητικών δυνάμεων που συνεπικουρούνταν από ισχυρότατες βρετανικές δυνάμεις υπό τον στρατηγό Σκόμπυ και των δυνάμεων του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ-ΚΚΕ, που οδήγησαν στην ήττα των τελευταίων, υπογράφεται, στις 12 Φεβρουαρίου 1945 η "Συμφωνία της Βάρκιζας", η οποία προέβλεπε τον αφοπλισμό των ανταρτικών δυνάμεων αλλά και την εξασφάλιση της ελεύθερης εκδήλωσης των πολιτικών φρονημάτων όλων των πολιτών.
Στις 10 Δεκεμβρίου 1945 ο υπουργός Δικαιοσύνης, Κ. Ρέντης, ανακοίνωσε, ότι ως τότε διώχτηκαν 80.000 άτομα του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ, για κατοχικά αδικήματα, από τα οποία 40.000 βρίσκονταν στις φυλακές, ως υπόδικοι ή κατάδικοι, ενώ υπήρχαν άλλες 48.000 δικογραφίες.
Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία, ο απολογισμός της τρομοκρατίας, που είχε εξαπολυθεί τον πρώτο χρόνο μετά την υπογραφή της Συμφωνίας της Βάρκιζας, ήταν 1.192 νεκροί, 6.413 τρομοκρατικές ενέργειες, 70.000 συλληφθέντες, 165 βιασμοί γυναικών, 6.567 ληστείες, 572 επιδρομές σε τυπογραφεία κ.α.

1946
12 Φεβρουαρίου: Πραγματοποιείται η 2η Ολομέλεια του ΚΚΕ που αποφασίζει την αποχή από τις εκλογές και προσανατολίζει τις δυνάμεις του κόμματος προς την ένοπλη δράση. Αργότερα, ασκήθηκε στις γραμμές του κόμματος έντονη κριτική για τη στάση αυτή, με το αιτιολογικό ότι ενώ υπήρξε ένας τέτοιος προσανατολισμός, η ηγεσία του ΚΚΕ δεν επεξεργάστηκε ένα συγκεκριμένο σχέδιο για τον ένοπλο αγώνα, ώστε αυτός να αναπτυχθεί την περίοδο 1946-1947, όταν ακόμη ήταν αδύνατος και εξασθενημένος ο κρατικός μηχανισμός και οι ένοπλες δυνάμεις της χώρας.
31 Μαρτίου: Πραγματοποιούνται οι πρώτες μετά την απελευθέρωση βουλευτικές εκλογές και το ΚΚΕ καλεί τους οπαδούς του σε αποχή. Στις εκλογές πρώτο έρχεται το Λαϊκό Κόμμα του Στ. Γονατά που παίρνει 609.000 ψήφους και 205 έδρες, η ΕΠΕ (Σ. Βενιζέλος, Γ. Παπανδρέου, Π. Κανελλόπουλος) πήρε 213.000 ψήφους και 68 έδρες, το Κόμμα των Φιλελευθέρων του Θεμ. Σοφούλη 200.000 ψήφους και 48 έδρες και το Εθνικό Κόμμα του Ν. Ζέρβα 65.000 ψήφους και 20 έδρες. Αμέσως μετά τις εκλογές κορυφώνεται η δράση των ακροδεξιών παρακρατικών συμμοριών κυρίως στην ύπαιθρο και μέχρι τις 4 Μαϊου 1946 είχαν σημειωθεί 116 φόνοι, 31 τραυματισμοί, 114 βασανισμοί, 4 εμπρησμοί, 7 καταστροφές γραφείων.

Ανοιξη του 1946: Κάνουν την εμφάνισή τους ομάδες ενόπλων στα Πιέρια, το Βόϊο, τα Χάσια, τον Ολυμπο, την Ηπειρο και τη Ρούμελη. Το ΚΚΕ ισχυρίζεται πως πρόκειται για "καταδιωκόμενους αγωνιστές". Την ημέρα των εκλογών, ένοπλοι κομμουνιστές χτυπούν τον Σταθμό Χωροφυλακής στο Λιτόχωρο, ενώ στις 5 Ιουνίου ανταρτικές ομάδες ενεργούν επίθεση κατά λόχου του στρατού, που έδρευε στην Ποντοκερασιά Κιλκίς και τον διαλύουν.
Μέσα Απριλίου 1946: Ο Γεν. Γραμματέας του ΚΚΕ Ν. Ζαχαριάδης επισκέπτεται τον Γκ. Δημητρόφ στη Σόφια και όπως προκύπτει από έκθεση που στέλνει ο τελευταίος στη σοβιετική ηγεσία στις 26/4/1946, ζητά τη δημιουργία σε Γιουγκοσλαβία, Αλβανία και Βουλγαρία κέντρων εκπαίδευσης 8.000 στελεχών, αξιωματικών και μαχητών, ενίσχυση με πολεμικό υλικό μέσω Γιουγκοσλαβίας των δυνάμεων του ΚΚΕ, οργάνωση στα μεγάλα κέντρα των βαλκανικών χωρών και των χωρών της Ευρώπης κέντρων πληροφόρησης και βοήθειας για την Ελλάδα και τέλος να δοθεί βοήθεια σε εκδοτικά μέσα στο ΚΚΕ, με την αποστολή τυπογραφικών μηχανών και χαρτιού.
17 Ιουνίου: Ψηφίστηκε στη Βουλή το περιβόητο Γ` Ψήφισμα "Περί εκτάκτων μέτρων", που προέβλεπε την ποινή του θανάτου "κατά των επιβουλευομένων την δημοσίαν τάξιν και την ακεραιότητα του κράτους".
1η Ιουλίου: Τέθηκαν σε λειτουργία τα πρώτα 11 έκτακτα στρατοδικεία στη Θεσσαλονίκη, στα Γιαννιτσά, στο Κιλκίς, στις Σέρρες, στη Δράμα, στην Ξάνθη, στην Αλεξανδρούπολη, στα Γιάννινα, στην Κοζάνη, στη Λάρισα και τη Φλώρινα. Στις 16 του ίδιου μήνα, στο Επταπύργιο της Θεσσαλονίκης έγιναν οι δύο πρώτες εκτελέσεις, ενώ στις 26 Ιουλίου εκτελέστηκαν στα Γιαννιτσά 6 καταδικασμένοι σε θάνατο. Ανάμεσά τους και η νεαρή δασκάλα Ειρήνη Γκίνη, που ήταν η πρώτη γυναίκα που εκτελέστηκε από στρατοδικείο, από την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους.

Πτώματα παντού. Η κατάρα του εμφύλιου διχασμού
13 προς 14 Αυγούστου: Ακροδεξιοί συμμορίτες δολοφονούν στη Θεσσαλία μετά από βασανιστήρια τον γνωστό δημοσιογράφο Κώστα Βιδάλη, απεσταλμένο του "Ριζοσπάστη".
1η Σεπτεμβρίου: Δημοψήφισμα για την επιστροφή της μοναρχίας. Καθώς οι εκλογές διεξάγονται κάτω από ανώμαλες συνθήκες και μέσα σε κλίμα τρομοκρατίας, το αποτέλεσμα είναι 68,3% υπέρ της βασιλείας. Ετσι, ο Γεώργιος Γλύξμπουργκ επέστρεψε στην Ελλάδα στις 26 Σεπτεμβρίου1946.
27 Νοεμβρίου: Οι αιφνιδιαστικές επιθέσεις των ανταρτικών ομάδων, προκαλούν μεγάλη ανησυχία στο κυβερνητικό στρατόπεδο. Ο στρατηγός Κ. Βεντήρης, σε μία αναφορά του προς το Γενικό Επιτελείο, έγραφε πως "αγόμεθα μοιραίως προς δύσκολον θέσιν", για να προσθέσει ότι "κάθε ημέρα παρερχομένη, φέρει κατά εν βήμα πλησιέστερον τον κίνδυνον...". Στο ίδιο πνεύμα κυμαίνονταν και η επισήμανση του στρατηγού Δ. Ζαφειρόπουλου ότι "η πρωτοβουλία έχει περιέλθει εις τους συμμορίτας".

1947
12 Μαρτίου: Εξαγγέλεται το γνωστό "Δόγμα Τρούμαν" για την Ελλάδα, με το οποίο σηματοδοτούνταν η αποχώρηση των βρετανικών δυνάμεων από την Ελλάδα, η ένταξή της στην αμερικανική σφαίρα επιρροής και η έναρξη της αμερικανικής στρατιωτικής και οικονομικής βοήθειας προς τη χώρα. Η ανακοίνωση του δόγματος αυτού, προήλθε μετά από επίσημο αίτημα της ελληνικής κυβέρνησης προς τις ΗΠΑ.
20 Μαρτίου: Δολοφονείται στη Θεσσαλονίκη το κορυφαίο στέλεχος του ΚΚΕ Γιάννης Ζέβγος, αναπληρωματικό μέλος του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ και ηγετικό στέλεχος του ΕΑΜ, υπουργός Γεωργίας στην πρώτη μεταπελευθερωτική κυβέρνηση "Εθνικής Ενότητας".
20 Μαρτίου: Αρχίζουν οι πρώτες μεγάλες εκκαθαριστικές επιχειρήσεις του στρατού κατά των ανταρτών στη Ρούμελη, στην Πίνδο, στον Ολυμπο και την Ανατολική Μακεδονία και Θράκη. Την περίοδο εκείνη οι ένοπλες δυνάμεις διέθεταν 183.500 άνδρες (στρατός 120.000, χωροφυλακή 30.000, αεροπορία 5.500, ναυτικό 13.000 και αστυνομία πόλεων 8.000), ενώ ο ΔΣΕ ("Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας") 20.000 αντάρτες.
Μάρκος Βαφειάδης
27 Ιουνίου: Το ΚΚΕ ανακοινώνει στο Στρασβούργο, στο συνέδριο του Γαλλικού Κομμουνιστικού Κόμματος, τη δημιουργία "Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης" στα βουνά. Ο σχηματισμός της ΠΔΚ θα γίνει τελικά παραμονή των Χριστουγέννων με "πρωθυπουργό" το Μάρκο Βαφειάδη.
23 Αυγούστου: Παραιτήθηκε η κυβέρνηση Μάξιμου και στις 7 Σεπτεμβρίου ορκίστηκε νέα κυβέρνηση υπό τον Θεμιστοκλή Σοφούλη. Πρώτη της ενέργεια η αναστολή των εκτελέσεων για ένα μήνα και η χορήγηση αμνηστείας σε περίπτωση που οι αντάρτες κατέθεταν τα όπλα. Το ΚΚΕ αρνείται.
12-15 Σεπτεμβρίου: Η 3η Ολομέλεια του ΚΚΕ ενέκρινε το στρατιωτικό σχέδιο "Λίμνες" που προέβλεπε την κατάληψη του υψιπέδου της Κοζάνης και της Δυτικής Ηπείρου καθώς και την εξαπόλυση επιθέσεων εναντίον μεγάλων πόλεων
17 Οκτωβρίου: Η κυβέρνηση απαγόρευσε τη συνέχιση έκδοσης των αριστερών εφημερίδων και προγραμμάτισε νέες επιχειρήσεις κατά των ανταρτών.
25 Δεκεμβρίου: Οι αντάρτες προσπαθούν να καταλάβουν την Κόνιτσα, εγκαταλείπουν όμως τις προσπάθειες όταν στις 31 Δεκεμβρίου καταφθάνουν κυβερνητικές ενισχύσεις και αεροπορία.
Ο αμερικάνος στρατηγός Βαν Φλητ

1948
8 Ιανουαρίου: Η κυβέρνηση Σοφούλη απαντά στο σχηματισμό της "κυβέρνησης των βουνών", θέτοντας το ΚΚΕ και το ΕΑΜ εκτός νόμου και ψηφίζει το νόμο 509 "περί μέτρων ασφαλείας του κράτους".
9 και 10 Φεβρουαρίου: Ανταρτική δύναμη με επικεφαλής τον Νίκο Τριανταφύλλου έφτασε κρυφά σε απόσταση 8 χιλιομέτρων από τη Θεσσαλονίκη και έριξε στην πόλη δεκάδες βλήματα πυροβολικού, προκαλώντας πανικό και σύγχυση στις αρχές και στους κατοίκους.
24 Φεβρουαρίου: Φτάνει στην Αθήνα ο στρατηγός Βαν Φλητ, διοικητής της Αμερικανικής Στρατιωτικής Συμβουλευτικής και Προγραμματικής Ομάδας, για να βοηθήσει τις κυβερνητικές δυνάμεις στη συντριβή των ανταρτών.
2 Μαρτίου: Αρχίζουν εκκαθαριστικές επιχειρήσεις του στρατού από τη Μουργκάνα της Ηπείρου, χωρίς όμως επιτυχία, ενώ ανάλογη τύχη είχε και το σχέδιο "Χαραυγή" για το ξεκαθάρισμα των ανταρτών από τη Στερεά και στη συνέχεια το χτύπημά τους στο Γράμμο, όπου βρισκόταν οι κύριες δυνάμεις του ΔΣΕ και η έδρα της ΠΔΚ.
1η Μαίου: Δολοφονήθηκε στην Αθήνα, την ώρα που έβγαινε από την εκκλησία του Αγίου Καρύτση, ο υπουργός Δικαιοσύνης Χρήστος Λαδάς. Από τους περαστικούς, συνελήφθη ο ηλικίας 22 χρόνων Ευστράτιος Μουτσογιάννης, ο οποίος φορώντας παραπλανητικά στολή σμηνίτη, έριξε χειροβομβίδα και τραυμάτισε θανάσιμα τον υπουργό.
Ο στρατηγός Θρασύβουλος Τσακαλώτος
14 Ιουνίου - 21 Αυγούστου: Διεξάγονται σκληρές μάχες στη Βόρεια Πίνδο, σε εφαρμογή του σχεδίου "Κορωνίς". Ο στρατός είχε σοβαρές απώλειες, ενώ οι αντάρτες ελίσσονται προς το Βίτσι.
Στις αρχές Σεπτεμβρίου εξαπολύεται νέα επίθεση κατά των ανταρτικών δυνάμεων στο χώρο Μάλι Μάδι του Βιτσίου, που επιφέρουν όμως σοβαρές απώλειες στο στρατό σε νεκρούς, τραυματίες και αιχμαλώτους.
Δεκέμβριος: Εκδηλώνεται σύγκρουση μεταξύ Ζαχαριάδη-Βαφειάδη και το Πολιτικό Γραφείο του ΚΚΕ κατηγορώντας το στρατηγό Μάρκο για "αντικομματική, φραξιονιστική δραστηριότητα", τον καθαιρεί από πρωθυπουργό της ΠΔΚ και αρχηγό του ΔΣΕ, και τον διαγράφει από το κόμμα.
19 Δεκεμβρίου: Τίθεται σε εφαρμογή το σχέδιο "Περιστερά" για την εκκαθάριση της Πελοποννήσου. Στην εκστρατεία παίρνουν μέρος 44.000 άνδρες του στρατού υπό τον στρατηγό Θρασύβουλο Τσακαλώτο.
Τέλη Δεκεμβρίου-αρχές Ιανουαρίου: Τμήματα των ανταρτών χτύπησαν τη Νάουσα και την κατέλαβαν για μερικές ώρες.

1949
21 Ιανουαρίου: Οι δυνάμεις της 1ης Μεραρχίας του ΔΣΕ με διοικητή το Χαρίλαο Φλωράκη (καπετάν Γιώτη) και της 2ης Μεραρχίας με διοικητή τον Γιάννη Αλεξάνδρου (καπετάν Διαμαντή), κατέλαβαν το Καρπενήσι.
Δεύτερο δεκαήμερο Ιανουαρίου 1949: Σχηματίζεται στην Αθήνα νέα κυβέρνηση Σοφούλη, με την είσοδο σε αυτή των σημαντικότερων πολιτικών προσωπικοτήτων, όπως των Κ. Τσαλδάρη, Σ. Βενιζέλου, Γ. Παπανδρέου, Π. Κανελλόπουλου, Σ. Μαρκεζίνη, Κ. Καραμανλή, Στ. Στεφανόπουλου, Κ. Τσάτσου, Ευ. Αβέρωφ κ.α.
Οι μάχες μέσα στις πόλεις προκάλεσαν μεγάλες καταστροφές
12 Φεβρουαρίου: Εκδηλώνεται επίθεση του ΔΣΕ για την κατάληψη της Φλώρινας, που λήγει με πλήρη αποτυχία και σοβαρές απώλειες των ανταρτικών δυνάμεων.
2 Απριλίου: Ο επιθετικός ελιγμός των ανταρτών στη Βόρεια Πίνδο σημειώνει επιτυχία και οδηγεί στην ανακατάληψη του Γράμμου.
3 Απριλίου: Ανασχηματίζεται η ΠΔΚ και "πρωθυπουργός" αναλαμβάνει ο Δ. Παρτσαλίδης.
1η Μαίου: Αρχίζουν ευρείας έκτασης εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στη Ρούμελη και μετά τη διάλυση των ανταρτικών τμημάτων, ο κύριος όγκος των δυνάμεων του στρατού στρέφεται προς τα Αγραφα, ενώ το Γ΄Σώμα Στρατού ξεκαθαρίζει την Ανατολική Μακεδονία και Θράκη.Mετά από αυτό, το μεγαλύτερο μέρος των στρατιωτικών δυνάμεων συγκεντρώνεται στο Βίτσι, όπου διασπώνται οι γραμμές αντίστασης του ΔΣΕ και καταλαμβάνεται το ύψωμα Λέσιτς.
25 Αυγούστου: Στις 5.30 το πρωί, ο στρατός άρχισε την τελική επίθεση στο Γράμμο. Η αντίσταση των ανταρτών υπήρξε σκληρή αλλά μάταιη.
26 Αυγούστου: Η IX μεραρχία υπερκέρασε τη γραμμή άμυνας των ανταρτών και εισχώρησε στα μετόπισθεν κατά μήκος των αλβανικών συνόρων.
28 Αυγούστου: Αρχίζει η σύμπτυξη των ανταρτικών δυνάμεών και η υποχώρησή τους προς την Αλβανία.
29 προς 30 Αυγούστου 1949: Με την πτώση και του υψώματος Κάμενικ τελειώνει ουσιαστικά ο Εμφύλιος Πόλεμος.

Ο ρόλος των ξένων δυνάμεων στον Εμφύλιο

Ο ελληνικός εμφύλιος πόλεμος, σημαδεύτηκε όχι μόνο για τις αγριότητες που διαπράχθηκαν στη διάρκειά του από τις αντιμαχόμενες πλευρές, τις τεράστιες οικονομικές και υλικές καταστροφές, τις βίαιες μετακινήσεις πληθυσμών και τους ποταμούς αίματος χιλιάδων αθώων πολιτών, αλλά επίσης και για την απροσχημάτιστη επέμβαση των ξένων δυνάμεων στα ελληνικά πολιτικά πράγματα. Γεγονός που έκανε πολλούς μελετητές να θεωρήσουν την ξένη επέμβαση στην Ελλάδα, σαν το γήπεδο για την δοκιμή του ψυχρού πολέμου ανάμεσα στις υπερδυνάμεις της εποχής.
Είναι λίγο-πολύ γνωστός ο ρόλος της Βρετανίας αρχικά και των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής στη συνέχεια, στα όσα διαδραματίσθηκαν σε αυτή τη χώρα την ταραγμένη εξαετία 1944-1949, ιδιαίτερα το πρώτο διάστημα μετά την απελευθέρωση από τη ναζιστική κατοχή. Έχει καταγραφεί με όλες του τις λεπτομέρειες το έντονο "ενδιαφέρον" τους για τη διολίσθηση προς την εμφύλια σύγκρουση. Δεδομένου ότι υπολόγιζαν πως με τον τρόπο αυτό, θα κατοχυρώνονταν η δική τους παρουσία και ο ρόλος του "προστάτη" που ήθελαν να επιβάλουν.
Ο Τζορτζ Μάρσαλ
Στις 21 Φεβρουαρίου 1947, ο Βρετανός πρεσβευτής στην Ουάσιγκτον, ενημέρωνε τον λευκό Οίκο ότι λόγω της οικονομικής κρίσης που μάστιζε τη χώρα του, θα σταματούσε μετά τις 31 Μαρτίου η βρετανική βοήθεια προς την Ελλάδα. Επί πολλές ημέρες η αμερικανική κυβέρνηση εξέταζε τα υπέρ και τα κατά μιάς έντονης παρουσίας της στα Βαλκάνια και στις 12 Μαρτίου 1947, ο πρόεδρος των ΗΠΑ Χάρυ Τρούμαν, εξήγγειλε σε δημόσιο λόγο του το γνωστό "Δόγμα Τρούμαν", με βάση το οποίο χορηγούνταν 341 εκατ. δολάρια ως στρατιωτική και οικονομική βοήθεια προς την Ελλάδα και 59 εκατ. δολάρια προς την Τουρκία.
Με την κίνηση αυτή, οι Ηνωμένες Πολιτείες όχι μόνο κατελάμβαναν τη θέση της Βρετανίας σε μία εξαιρετικής στρατηγικής σημασίας περιοχή του κόσμου, αλλά επίσης έθεταν τις βάσεις για την ανάληψη μιας παγκόσμιας ιδεολογικής σταυροφορίας κατά του κομμουνισμού.
Στις 6 Ιανουαρίου 1948, το Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας των ΗΠΑ, υιοθέτησε μία απόρρητη έκθεση με τίτλο "Η θέση των ΗΠΑ σε σχέση με το ελληνικό ζήτημα", που διαπίστωνε ότι οι ελληνικές ένοπλες δυνάμεις είχαν αποτύχει στην προσπάθειά τους να εξοντώσουν τις κομμουνιστικές δυνάμεις, επιδεικνύοντας "έλλειψη επιθετικού πνεύματος και κακή καθοδήγηση". Συμβούλευαν δε τον πρόεδρο.
Τρούμαν ότι οι ΗΠΑ θα έπρεπε να είναι έτοιμες για την αποστολή στρατευμάτων στην Ελλάδα και την αύξηση της πολιτικής, οικονομικής και στρατιωτικής τους βοήθειας προς την ελληνική κυβέρνηση.

O ρόλος της Σοβιετικής Ένωσης
Στις 28 Οκτωβρίου 1946, πραγματοποιείται στην Τσούκα των Αντιχασίων σύσκεψη των αρχηγών διάφορων αντάρτικων ομάδων, που έχουν γίνει καταφύγιο των καταδιωκόμενων αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης, προκειμένου να υπάρξει συντονισμός και ενιαία καθοδήγηση των ομάδων αυτών. Το ίδιο ακριβώς θέμα, είχε συζητηθεί σε μια ακόμη σύσκεψη των καπεταναίων, που πραγματοποιήθηκε μία εβδομάδα νωρίτερα, στις 21 Οκτωβρίου, στην Ανθρακιά Γρεβενών.
Σ' αυτή τη δεύτερη σύσκεψη, στην οποία πήραν μέρος οι καπετάνιοι Μάρκος, Κίσσαβος (καπετάνιος της Θεσσαλικής I μεραρχίας του ΕΛΑΣ στο τέλος της κατοχής), Κικίτσας (καπετάνιος Πιερίων από την αρχή του κατοχικού αντάρτικου) και Λασσάνης (πολιτικός της 10ης μεραρχίας του ΕΛΑΣ), αποφασίζεται η συγκρότηση του Γενικού Αρχηγείου Ανταρτών, με επικεφαλής τον Μάρκο Βαφειάδη. Η απόφαση αυτή θέτει ουσιαστικά τις βάσεις, για τη δημιουργία του "Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας" και την έναρξη του λεγόμενου "δεύτερου αντάρτικου".
Ο Γρηγόρης Φαράκος
Όμως, όπως και στη μετά το ματωμένο Δεκέμβρη του 1944 περίοδο, η διολίσθηση προς τον εμφύλιο πόλεμο δεν ήταν αναπότρεπτη και μπορούσε να αποφευχθεί. ΄Οπως σημειώνει ο Γρηγόρης Φαράκος, "το πρώτο και κύριο μέλημα για όλες τις πολιτικές δυνάμεις έπρεπε να είναι, ιδιαίτερα μετά την οδυνηρή εμπειρία των Δεκεμβριανών, η αποφυγή νέας κλιμάκωσης των εμφύλιων συγκρούσεων και κυρίως η ανόρθωση της χώρας. Προς αυτή την κατεύθυνση, μπορούσε να επιδιώκει η κάθε πολιτική παράταξη την ανάπτυξη της πολιτικής της επιρροής. ΄Εχω την εντύπωση πως αυτό από καμιά πλευρά δεν έγινε κατανοητό. Ούτε από την πλευρά του ΚΚΕ".
Βεβαίως, δεν παραγνωρίζει κανείς ότι τη δύσκολη εκείνη περίοδο, η ηγεσία του Κομμουνιστικού Κόμματος βρέθηκε "στριμωγμένη" από τα γεγονότα και κυρίως από το λουτρό αίματος που δημιούργησαν οι αντίπαλες πολιτικές δυνάμεις, κάτι που είχε σαν συνέπεια μέχρι το Μάρτιο του 1947 οι δολοφονημένοι κομμουνιστές και αριστεροί σε όλη τη χώρα να ανέρχονται σε 1.300 και οι εκτελεσμένοι με αποφάσεις των στρατοδικείων σε 124. Και επί δύο σχεδόν χρόνια μετά τα Δεκεμβριανά, διεξάγονταν ουσιαστικά ένας μονόπλευρος εμφύλιος πόλεμος κατά των αγωνιστών της Αντίστασης, στη διάρκεια του οποίου το εαμικό κίνημα έδειξε μια μεγάλη ζωτικότητα και εκπληκτικό δυναμισμό.
Αλλά, όπως επισημαίνει ο Γρ. Φαράκος, "η ηγεσία της Αριστεράς δεν καταλαβαίνει το πραγματικό περιεχόμενο αυτού του κινήματος, που κάθε άλλο παρά ήταν διατεθειμένο να την ακολουθήσει και σε μια ένοπλη αναμέτρηση. Δεν κατανοεί ούτε τον εσωτερικό συσχετισμό ούτε τις διεθνείς συνθήκες".

Η στάση του Στάλιν
Πολύ συζήτηση για τη στάση του Στάλιν και της ΕΣΣΔ απέναντι στα όσα διαδραματίσθηκαν στην Ελλάδα κατά την περίοδο του εμφυλίου πολέμου, έγινε σε όλη τη διάρκεια της μεταπολεμικής περιόδου, κυρίως με βάση τα όσα προέκυψαν από τις συνομιλίες που είχε ο Στάλιν στη Μόσχα, το Φεβρουάριο του 1948, με αντιπροσωπείες των κομμουνιστικών κομμάτων της Βουλγαρίας και της Γιουγκοσλαβίας. Στη συνάντηση εκείνη, μετείχαν από την σοβιετική ηγεσία οι Στάλιν, Μολότοφ, Ζντάνοφ, Μαλένκοφ, Σουσλόφ και Ζόριν. Από τη Γιουγκοσλαβική οι Τζίλας, Καρντέλι και Ζόριν. Και από τη Βουλγαρική οι Δημητρόφ, Κολάροφ και Κοστόφ.
Οι πληροφορίες που είχαμε μέχρι τώρα για τη σύσκεψη και τα όσα σ΄αυτή διαμείφθηκαν, προέρχονταν κυρίως από γιουγκοσλαβικές πηγές. Συγκεκριμένα, έχουν γράψει σχετικά, ο βιογράφος του Τίτο, Βλάντιμιρ Ντέντιερ, στα βιβλία του "Ο Τίτο μιλάει" (1953) και "Νέα στοιχεία για τη βιογραφία του Γ. Μ. Τίτο" (1984), ο Μίλοβαν Τζίλας στα βιβλία του "Συνομιλίες με τον Στάλιν" (1962) και "Εξουσία" (1983) και τέλος ο ΄Εντβαρντ Καρντέλι στο βιβλίο του "Αναμνήσεις- Η μάχη για την αναγνώριση και την ανεξαρτησία της νέας Γιουγκοσλαβίας 1944 - 1957)".
Στο βιβλίο του "Ο Τίτο μιλάει", που εκδόθηκε το 1953, ο Β. Ντέντιερ αναφέρει ότι ο Στάλιν στην προαναφερόμενη συνάντηση με τους Βούλγαρους και Γιουγκοσλάβους κομμουνιστές ηγέτες, είπε πως ο αγώνας του ΔΣΕ στην Ελλάδα έπρεπε να σταματήσει, γιατί δεν είχε προοπτικές νίκης. Στο μεταγενέστερο όμως τρίτομο έργο του, που εκδόθηκε το 1984 με τίτλο "Νέα στοιχεία για τη βιογραφία του Γ. Μ. Τίτο", ενώ αναφέρεται στο θέμα, παραλείπει τη δήλωση του Στάλιν για σταμάτημα του ελληνικού αντάρτικου.
Ο Μίλοβαν Τζίλας, παλιό ηγετικό στέλεχος του ΚΚΓ και στενός συνεργάτης του Τίτο, στο βιβλίο του που κυκλοφόρησε το 1962 με τίτλο "Συνομιλίες με τον Στάλιν", αναφέρει πως ο Στάλιν, στη συνάντηση στο Κρεμλίνο, το Φεβρουάριο του '48, με κατηγορηματικό τρόπο υπογράμμισε ότι το αντάρτικο στην Ελλάδα έπρεπε να σταματήσει το ταχύτερο δυνατό. Αργότερα, όμως, στο βιβλίο του "Εξουσία" (κυκλοφόρησε το 1983), ο Τζίλας αναφέρει πως ο Στάλιν χρησιμοποίησε τη λέξη "σβαρνούτ" για το ελληνικό αντάρτικο, που σημαίνει "να αναδιπλωθεί" και όχι - όπως αποδόθηκε στην αγγλική μετάφραση του βιβλίου του "Συνομιλίες με τον Στάλιν" - "να σταματήσει".

Στάλιν-Δημητρόφ σε παρέλαση στη Μόσχα
Η καταγραφή των δηλώσεων Στάλιν από τον Δημητρόφ
Καταγραφή όμως εκείνης της επίμαχης συζήτησης, η οποία έγινε στις 10 Φεβρουαρίου 1948, στο Κρεμλίνο, σχετικά με την ένοπλη εξέγερση στην Ελλάδα, έχουμε στο απόρρητο ημερολόγιο του Γκιόργκι Δημητρόφ που κυκλοφόρησε και στην Ελλάδα από τις εκδόσεις "Καστανιώτη" με επιμέλεια Σπύρου Κουζινόπουλου. Και μάλλον η απόδοση του περιεχομένου της συζήτησης, θα πρέπει να θεωρηθεί ως η πιο σωστή και πιό αξιόπιστη, δεδομένου ότι κρατήθηκαν γι' αυτή στενογραφημένα πρακτικά, με ευθύνη του τότε Γραμματέα του Βουλγαρικού Κ.Κ. Τράϊτσο Κοστόφ.
΄Οπως προκύπτει από το ημερολόγιο του Δημητρόφ, ο Στάλιν αρκετά ωμά και απροσχημάτιστα, προδιέγραψε την πορεία που στο εξής θα έπρεπε να ακολουθηθεί σχετικά με το αντάρτικο κίνημα στην Ελλάδα. Πρώτα απ΄όλα, ο ηγέτης του Κρεμλίνου, εξέφρασε αμφιβολίες σχετικά με το ενδεχόμενο επικράτησης των ανταρτών του "Δημοκρατικού Στρατού", αλλά και υπέδειξε ότι "θα πρέπει να συρρικνωθεί το αντάρτικο κίνημα", δεδομένου ότι σε μία τέτοια περίπτωση "εάν συρρικνωθεί το αντάρτικο κίνημα, δεν θα έχουν αφορμή" να επιτεθούν στη Γιουγκοσλαβία και τη Βουλγαρία. 
Και για να το εμπεδώσουν οι εκπρόσωποι των ηγεσιών των δύο χωρών που παρίσταντο στη σύσκεψη, επαναλαμβάνει αμέσως μετά ότι, από την ώρα που το ανταρτικό κίνημα στην Ελλάδα συρρικνωθεί, δεν θα είναι τόσο εύκολο οι Αμερικανοί και οι Άγγλοι να αρχίσουν πόλεμο "εάν δεν έχουν την αφορμή ότι εσείς οργανώνετε τον εμφύλιο πόλεμο στην Ελλάδα". ΄Ηταν δηλαδή σαν να έλεγε ο Στάλιν στους Βούλγαρους και Γιουγκοσλάβους ηγέτες, στο πλαίσιο μιας νέου στυλ "διεθνιστικής αλληλεγγύης", ότι από την ώρα που σταματούσαν την ενίσχυση του ΔΣΕ και επέρχονταν η υποχώρηση και κατά συνέπεια η ήττα των ανταρτών, αυτό θα ήταν προς το συμφέρον τους, καθώς θα απομακρύνονταν το ενδεχόμενο μιας επέμβασης των αγγλοαμερικανών κατά των χωρών τους.
Σε άλλο σημείο της συζήτησης και μετά την παρατήρηση του Τράϊτσο Κοστόφ, ότι μία ήττα του ανταρτικού κινήματος στην Ελλάδα, θα δημιουργούσε δυσκολίες στα κομμουνιστικά καθεστώτα που είχαν εγκαθιδρυθεί στις άλλες βαλκανικές χώρες, ο Στάλιν, συνεχίζοντας να δίνει οδηγίες στο πλαίσιο πάντα της ανάγκης "συρρίκνωσης" του ελληνικού αντάρτικου, σημείωνε πως ναι μεν θα πρέπει να ενισχυθούν οι αντάρτες, όμως από την ώρα που μειώνονταν οι προοπτικές επιτυχίας τους, θα ήταν καλύτερο ο αγώνας τους να αναβληθεί για καλύτερες εποχές. "Και άλλη φορά συρρικνώθηκαν τα αντάρτικα κινήματα, εφόσον η κατάσταση ήταν δυσμενής", παρατήρησε ο Στάλιν, καλώντας τους συνομιλητές του να μην έχουν σ΄ αυτό το θέμα κανενός είδους ηθικά διλήμματα, από την ώρα που υπάρχει ζήτημα συσχετισμού δυνάμεων.
Σε ερώτηση εάν οι αμερικανοί θα επέτρεπαν μία νίκη των ανταρτών, ο Στάλιν δήλωνε ότι "αυτούς δεν θα τους ρωτήσει κανείς", καθώς "θα πρέπει να συνεχιστεί ο αγώνας εφόσον υπάρχουν λαϊκές δυνάμεις και στελέχη που μπορούν σωστά να χρησιμοποιήσουν αυτές τις δυνάμεις", για να παρατηρήσει αμέσως μετά ότι, βρε αδελφέ, δεν θα χαθεί ο κόσμος εάν ηττηθούν οι ΄Ελληνες αντάρτες. "Δεν πρέπει να σκεφτεί κανείς ότι, εάν στην Ελλάδα δεν γίνει τίποτα, όλα είναι χαμένα", θα πει με αφοπλιστική αφέλεια.
Στο τέλος της περιβόητης αυτής συζήτησης στο Κρεμλίνο και για να μην μείνουν αμφιβολίες στους συνομιλητές του, ο Στάλιν δίνει οδηγίες ότι θα πρέπει τα γειτονικά προς την Ελλάδα κράτη να αναγνωρίσουν τελευταία την κυβέρνηση των βουνών. "Ας την αναγνωρίσουν πρώτα οι άλλοι που βρίσκονται πιο μακριά", λέει ο σοβιετικός ηγέτης.

Έντβαρντ Καρντέλι
Η συζήτηση Στάλιν με Καρντέλι και Κοστόφ
Ολόκληρη η συζήτηση του Στάλιν με τους ηγέτες της Βουλγαρίας και της Γιουγκοσλαβίας σχετικά με την Ελλάδα και το ανταρτικό κίνημα του ΔΣΕ, έχει ως εξής:
- Στάλιν : Εάν οι Έλληνες αντάρτες ηττηθούν, εσείς θα αρχίσετε πόλεμο;
- Καρντέλι : ΄Οχι.
- Στάλιν : Εγώ βασίζομαι στην ανάλυση των υπαρχόντων δυνάμεων των ανταρτών και των αντιπάλων τους. Τελευταία αρχίζω να αμφιβάλλω για τη νίκη των ανταρτών. Εάν δεν είστε βέβαιοι ότι οι αντάρτες θα νικήσουν, θα πρέπει να συρρικνωθεί το αντάρτικο κίνημα. Οι Αμερικανοί και οι ΄Αγγλοι ενδιαφέρονται πολύ για τη Μεσόγειο. Αυτοί θέλουν να έχουν βάση στην Ελλάδα και θα χρησιμοποιήσουν κάθε μέσο για να διατηρήσουν εκεί μια τέτοια κυβέρνηση, που να τους υπακούει. Αυτό είναι ένα μεγάλο διεθνές ζήτημα. Εάν συρρικνωθεί το αντάρτικο κίνημα, δεν θα έχουν αφορμή να σας επιτεθούν. Δεν είναι τόσο εύκολο να αρχίσει τώρα πόλεμος, εάν αυτοί δεν έχουν την αφορμή ότι εσείς οργανώνετε στην Ελλάδα τον εμφύλιο πόλεμο. Εάν είστε πεπεισμένοι ότι οι αντάρτες έχουν πιθανότητες νίκης, αυτό είναι ένα άλλο θέμα. Αλλα εγώ αμφιβάλω λίγο γι αυτό...
- Κοστόφ : Εμείς θεωρούμε ότι μια ήττα του αντάρτικου κινήματος στην Ελλάδα θα δημιουργούσε πολύ δύσκολη κατάσταση για τις άλλες βαλκανικές χώρες.
- Στάλιν : Βέβαια, οι αντάρτες θα πρέπει να ενισχυθούν. Αλλά, εάν η προοπτική του αντάρτικου κινήματος σε μία δεδομένη χώρα μειώνεται, είναι καλύτερα ο αγώνας να αναβληθεί για καλύτερες εποχές. Αυτό που λείπει ως συσχετισμός δυνάμεων, δεν μπορεί να αντικατασταθεί με επιφωνήματα και αναστεναγμούς. Χρειάζεται λογικός ισολογισμός των δυνάμεων. Εάν αυτός δείξει ότι τη δεδομένη στιγμή δεν προχωρά, δεν πρέπει να διστάζουμε να το παραδεχτούμε. Και άλλη φορά έχουν συρρικνωθεί τα αντάρτικα κινήματα, εφόσον ήταν δυσμενείς οι συνθήκες. Εάν κάτι δεν είναι δυνατό σήμερα, θα είναι δυνατόν αύριο. Εσείς φοβόσαστε να θέσετε με οξύτητα το θέμα. Σας κάνει εντύπωση "το ηθικό καθήκον". Εάν δεν μπορείτε να σηκώσετε δεδομένο βάρος, με το οποίο έχετε φορτωθεί, θα πρέπει να το παραδεχτείτε. Δεν πρέπει να φοβόσαστε κάποιο "κατηγορηματικό δίλημμα" σχετικά με το θέμα για το ηθικό καθήκον. Εμεις δεν αντιμετωπίζουμε τέτοια "κατηγορηματικά διλήμματα". Το όλο ζήτημα βρίσκεται στον συσχετισμό των δυνάμεων. Εάν είσαι καλά, χτύπα. Εάν όχι, μην δέχεσαι τη μάχη. Εμείς δεχόμαστε τη μάχη όχι όταν το θέλει ο αντίπαλος, αλλά όταν είναι προς το συμφέρον μας.
- Καρντέλι : Μέσα σε μερικούς μήνες θα γίνει σαφές ποιές είναι οι πιθανότητες των ανταρτών.
- Στάλιν : Καλά, τότε περιμένετε. Ισως εσείς να έχετε δίκαιο.
..................
- Κόστοφ : Οι Αμερικανοί θα επιτρέψουν νίκη των ανταρτών;
- Στάλιν : Αυτούς δεν θα τους ρωτήσει κανείς. Εάν υπάρχουν δυνάμεις για τη νίκη και υπάρχουν άνθρωποι, που μπορούν να χρησιμοποιήσουν τις λαϊκές δυνάμεις, θα πρέπει να συνεχιστεί ο αγώνας. Αλλά δεν πρέπει να σκεφτεί κανείς ότι, εάν στην Ελλάδα δεν γίνει τίποτα, όλα είναι χαμένα. Τα γειτονικά κράτη, θα πρέπει να αναγνωρίσουν τελευταία την κυβέρνηση του στρατηγού Μάρκου. Ας την αναγνωρίσουν πρώτα οι άλλοι που βρίσκονται πιο μακριά".
Στάλιν - Τίτο
Φυσικά, όλα αυτά και κυρίως οι ξεκάθαρες και αδιαμφισβήτητες παροτρύνσεις Στάλιν, για την εξέλιξη του αντάρτικου στην Ελλάδα, εκτός των άλλων καταρρίπτουν και τον μύθο που καλλιεργήθηκε μετά το τέλος του εμφύλιου πολέμου, ότι ο αδελφοκτόνος σπαραγμός, που τόσα κόστισε στη χώρα σε ανθρώπινες ζωές και υλικές καταστροφές, ήταν αποτέλεσμα "ξενοκίνητης συνωμοσίας" και "σοβιετικής επέμβασης".
Ο ίδιος ο Νίκος Ζαχαριάδης, στο "Χρονικό" του, που άρχισε να γράφει την Πρωτομαγιά του 1966, ταυτόχρονα με την κήρυξη απεργίας πείνας, προκειμένου να διαμαρτυρηθεί για την απάνθρωπη απομόνωσή του από τους σοβιετικούς, στο Σουργκούτ της Σιβηρίας, αναφερόμενος στον ένοπλο αγώνα της περιόδου 1946-49 και κριτικάροντας τη στάση των σοβιετικών προς το ΚΚΕ κατά την περίοδο του εμφυλίου πολέμου, άφηνε την οργή του να ξεχειλίσει. "Εάν συγκρίνουμε τη βοήθεια που πήραμε, με τη βοήθεια στον ένοπλο αγώνα προς την Κορέα και προς το Βιετνάμ, τότε θα πρέπει να βάλουμε τις φωνές και να ξεριζώσουμε τα μαλλιά μας" δήλωνε με πίκρα.
Ανάλογες εκτιμήσεις για παθητική στάση του Στάλιν απέναντι στον ελληνικό εμφύλιο πόλεμο, άρχισαν να διατυπώνονται τα τελευταία χρόνια και στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Χάρι Τρούμαν
Το Δόγμα Τρούμαν
Στις 12 Μαρτίου 1947, ο τότε Πρόεδρος των ΗΠΑ Χάρι Τρούμαν, απευθύνθηκε στο Κογκρέσο για να ανακοινώσει εκείνο που αργότερα θα γινόταν γνωστό ως το "Δόγμα Τρούμαν", το οποίο αντιμετώπιζε ως εχθρό τον μέχρι πριν μία διετία σύμμαχο των ΗΠΑ, τους Σοβιετικούς. "Αφορμή, παρατηρεί ο 72χρονος σήμερα συγγραφέας Γκορ Βιντάλ, που παραμένει το πιό κοφτερό και αγέραστο μυαλό της αμερικανικής διανόησης, "υπήρξε ο εμφύλιος πόλεμος στην Ελλάδα, που κατευθυνόταν, δήθεν, από τους Σοβιετικούς και τον οποίο εμείς οι αμερικανοί, δεν μπορούσαμε να ανεχθούμε".
Ο Γκορ Βιντάλ, σε άρθρο του, που δημοσιεύθηκε πρόσφατα, διατυπώνει την εκτίμηση ότι οι σοβιετικοί έμειναν μακριά από τον Ελληνικό εμφύλιο πόλεμο και δεν βοήθησαν τους ΄Ελληνες συντρόφους τους. "Οι ΄Ελληνες αντάρτες", γράφει ο διαπρεπής αμερικανός συγγραφέας, "έπαιρναν κάποια βοήθεια από τη Βουλγαρία και τη Γιουγκοσλαβία, αλλά οι σοβιετικοί, έμειναν μακριά από την υπόθεση, επειδή πίστευαν ότι θα διατηρούσαν τον έλεγχο οι Βρετανοί, στα συμφέροντα των οποίων ανήκε η Ελλάδα.. Η Βρετανία, όμως, που δεν είχε ούτε τη θέληση ούτε τα μέσα για να επέμβει, κάλεσε τις ΗΠΑ να αναλάβουν".
Μετά την προαναφερόμενη διάσκεψη του Κρεμλίνου, στις 10 Φεβρουαρίου 1948 και τις οδηγίες του Στάλιν στις ηγεσίες των κομμουνιστικών κομμάτων και κυβερνήσεων της Βουλγαρίας και της Γιουγκοσλαβίας για "συρρίκνωση του ελληνικού ανταρτικου κινήματος", τα γειτονικά βαλκανικά κράτη θα μειώσουν, περιορίζοντας στο ελάχιστο την υλική βοήθεια προς τους αντάρτες του "Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας". Βέβαια σε αυτό, θα συμβάλουν καθοριστικά και τα γεγονότα που εκείνη την περίοδο διαδραματίζονται στς βαλκανικές χώρες. 
Τίτο
Έτσι, θα υπάρξει η εκδίωξη της Γιουγκοσλαβίας από την "Κομινφόρμ" στις 28 Ιουνίου 1948, μετά την απροθυμία του Τίτο να υποταχθεί στη γραμμή του Κρεμλίνου, γεγονός που θα επηρεάσει τη στάση της γιουγκοσλαβικής ηγεσίας και έναντι του ελληνικού αντάρτικου.
΄Εντεκα μήνες αργότερα, στις 10 Ιουλίου 1949, η Γιουγκοσλαβία δια του Τίτο ανακοίνωνε το κλείσιμο των συνόρων με την Ελλάδα, για να αποτρέψει τη διακίνηση των ανταρτών διαμέσου των γιουγκοσλαβικών συνόρων και ύστερα από 13 ημέρες, διέταξε τη διάλυση των ανταρτικών στρατοπέδων και νοσοκομείων που λειτουργούσαν στο γιουγκοσλαβικό έδαφος. Γεγονός που είχε κάνει το Ζαχαριάδη να επιτεθεί ευθέως κατά των ηγετών του Βελιγραδίου, κατηγορώντας τους ότι δίνουν βοήθεια στα ελληνικά κυβερνητικά στρατεύματα και ότι σχεδιάζουν την ήττα των ανταρτών.

Οι περιπτώσεις Κοστόφ και Τζότζε
Την ίδια ακριβώς περίοδο, ένας από τους πλέον ένθερμους υποστηρικτές του "Δημοκρατικού Στρατού" στη βουλγαρική ηγεσία, ο μέχρι τότε γενικός γραμματέας του Κ.Κ. Βουλγαρίας Τράϊτσο Κοστόφ, που είχε πέσει στη δυσμένεια του Στάλιν, θα εκδιωχθεί από το κόμμα του τον Μάρτιο του 1949 και λίγο αργότερα θα δικαστεί με την αστήρικτη κατηγορία της "προδοσίας" και θα εκτελεσθεί. Ενώ την ίδια τύχη, είχε στην Αλβανία το κορυφαίο στέλεχος του Αλβανικού Κ.Κ. Κότσε Τζότζε, στρατηγός των αλβανών παρτιζάνων την περίοδο της αντίστασης, που συνελήφθη τον Ιούνιο του 1949 με την προκατασκευασμένη κατηγορία του "Τιτοϊσμού" και εκτελέσθηκε τον ίδιο μήνα.
Οι δυσμενείς αυτές εξελίξεις στον ελληνικό περίγυρο, πολύ περισσότερο που διαδραματίζονταν στις χώρες από τις οποίες η ηγεσία του ΚΚΕ περίμενε την υλική υποστήριξη του "Δημοκρατικού Στρατού" και κυρίως η συντριβή στο πεδίο των μαχών, με τον Ζαχαριάδη να επιμένει μέχρι τέλους όχι σε ανταρτοπόλεμο αλλά σε τακτική στρατιωτική αναμέτρηση, επέφεραν τον Αύγουστο του 1949 την ήττα και τον οριστικό τερματισμό του αδελφοκτόνου εμφυλίου πολέμου, που τόσο σκληρά τον πλήρωσε η χώρα μας.

Η πολιτική αστάθεια της περιόδου 1946 - 49http://www.hri.org/MPA/gr/other/emfilios/graphics/none.gif

Νικόλαος Πλαστήρας
Η περίοδος του Εμφυλίου Πολέμου, σφραγίστηκε εκτός των άλλων και με την πολιτική αστάθεια που επικράτησε στη χώρα, κυρίως την τριετία 1946-48, όταν ακόμη ήταν αβέβαιη η έκβαση των πολεμικών επιχειρήσεων, πολλές από τις οποίες έληγαν με νίκες των ανταρτικών δυνάμεων ή συνοδεύονταν από εντυπωσιακές επιθέσεις τους κατά μεγάλων πόλεων.
Αναλυτικά οι κυβερνήσεις που γνώρισε η χώρα μετά την απελευθέρωση από τους Γερμανούς και την άφιξη στην Αθήνα στις 18 Οκτωβρίου 1944 της κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας του Γεωργίου Παπανδρέου, με τη συμμετοχή και πέντε ΕΑΜιτών υπουργών, ήταν οι ακόλουθες:
Ο Θεμιστοκλής Σοφούλης
Μετά την -ουσιαστικά αποπομπή του από τους Αγγλους- παραίτηση του Γ. Παπανδρέου, πρωθυπουργός ορκίστηκε ο παλαίμαχος στρατηγός Νικόλαος Πλαστήρας, ο οποίος εξαναγκάζεται σε παραίτηση από τους Αγγλους στις 7 Απριλίου 1945 και πρωθυπουργός αναλαμβάνει ο ναύαρχος Π. Βούλγαρης, που και αυτός θα παραιτηθεί στις 3 Αυγούστου 1945, λαμβάνοντας όμως εκ νέου εντολή στις 9 του ίδιου μήνα για το σχηματισμό υπηρεσιακής κυβέρνησης και υποβάλλοντας και πάλι παραίτηση στις 17 Οκτωβρίου.
Παραίτηση, υπέβαλε στις 25 Νοεμβρίου 1945 και ο Αντιβασιλέας, αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός. Νωρίτερα, στις 22 Νοεμβρίου, σχηματίστηκε νέα κυβέρνηση υπό το Θεμιστοκλή Σοφούλη.
Ο Γεώργιος Καφαντάρης
Στις 9 Μαρτίου 1946, παραιτείται ο Αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Γεώργιος Καφαντάρης και 11 υπουργοί, μετά την άρνηση του Σοφούλη για αναβολή των εκλογών. Οι πρώτες μετά την Απελευθέρωση εκλογές, που θα διεξαχθούν στις 31 Μαρτίου 1946, θα μετατραπούν σε παρωδία εκλογών, από τις οποίες νικητής θα εξέλθει το Λαϊκό Κόμμα, λαμβάνοντας το 54,5% των ψήφων.
Ομως στις 4 Απριλίου, θα σχηματισθεί κυβέρνηση κοινής αποδοχής με πρωθυπουργό τον πρόεδρο του Συμβουλίου Επικρατείας Παναγιώτη Πουλίτσα, ο οποίος θα παραιτηθεί μετά από 15 μέρες και στη θέση του πρωθυπουργός θα αναλάβει ο Κων. Τσαλδάρης.
Ο Παναγιώτης Πουλίτσας
Μετά το δημοψήφισμα της 1ης Σεπτεμβρίου 1946 επανέρχεται στις 28 του ίδιου μήνα ο βασιλιάς Γεώργιος Β΄ και λίγες μέρες μετά, στις 2 Οκτωβρίου, ανασχηματίζεται η κυβέρνηση Τσαλδάρη και στις 24 Οκτωβρίου εισέρχεται στην κυβέρνηση ως υπουργός Εργασίας ο νεαρός Σερραίος πολιτικός Κων. Καραμανλής.
Το φθινόπωρο του 1946 προετοιμάζεται "αλλαγή φρουράς" στη συμμαχική βοήθεια προς την Ελλάδα και στη θέση της Αγγλίας, που αντιμετώπιζε βαθιά οικονομική κρίση, ανέλαβαν οι ΗΠΑ, που δήλωναν ότι θεωρούν την Ελλάδα "ζωτικόν χώρον διά την ασφάλειάν των".
Ο Δημήτριος Μάξιμος
Μετά και από σχετικές πιέσεις του αμερικανικού παράγοντα, που θεωρούσε ότι για την επιτυχή αντιμετώπιση των ανταρτών, χρειάζονταν συσπείρωση και όχι πολυδιάσπαση του αστικού πολιτικού κόσμου της χώρας, στις 27 Ιανουαρίου 1947 παραιτήθηκε η κυβέρνηση Τσαλδάρη και ορκίστηκε κυβέρνηση με τη συμμετοχή όλων των πολιτικών κομμάτων της τότε Βουλής. Πρωθυπουργός ορκίστηκε ο τραπεζίτης Δημήτριος Μάξιμος, με αντιπροέδρους τους Κ. Τσαλδάρη και Σ. Βενιζέλο. Ο Γ. Παπανδρέου ανέλαβε το υπουργείο Εσωτερικών, ο Στ. Γονατάς το Δημοσίων Εργων, ο Π. Κανελλόπουλος το Ναυτικών και ο Ν. Ζέρβας το Δημοσίας Τάξεως. Ηταν η λεγόμενη "επτακέφαλος κυβέρνηση".
Στις 15 Φεβρουαρίου 1947 ο υπουργός Εξωτερικών της Μ. Βρετανίας, Μπέβιν, ανακοίνωσε την αποχώρηση των βρετανικών στρατευμάτων από την Ελλάδα και στις 12 Μαρτίου, ο Αμερικανός πρόεδρος Χάρυ Τρούμαν εξήγγειλε το περίφημο "δόγμα" του. Στο μεταξύ, τον Απρίλιο του 1947 πέθανε ο βασιλιάς Γεώργιος Β` και ανέβηκε στο θρόνο ο αδελφός του Παύλος, σύζυγος της Γερμανίδας Φρειδερίκης.
Ο Κωνσταντίνος Τσαλδάρης
Οι Αμερικανοί, που ήταν δυσαρεστημένοι από την αποτυχία των εκκαθαριστικών επιχειρήσεων του κυβερνητικού στρατού εναντίον του ΔΣΕ, προσανατολίζονται στο σχηματισμό διευρυμένης κυβέρνησης, με τη συμμετοχή και του Θ. Σοφούλη, αρχηγού του κόμματος των Φιλελευθέρων. Στις 23 Αυγούστου παραιτείται ο πρωθυπουργός Μάξιμος και στις 31 Αυγούστου ο Κ. Τσαλδάρης σχηματίζει κυβέρνηση του Λαϊκού Κόμματος. Όμως η κυβέρνηση αυτή θα είναι βραχύβια, θα παραιτηθεί λίγες μέρες αργότερα και στις 7 Σεπτεμβρίου 1947, ορκίζεται συμμαχική κυβέρνηση, που την αποτελούσαν 10 Φιλελεύθεροι και 14 Λαϊκοί υπουργοί, με πρωθυπουργό τον Θ. Σοφούλη και αντιπρόεδρο και υπουργό Εξωτερικών τον Κ. Τσαλδάρη.
Στις 24 Δεκεμβρίου 1947 ο ραδιοφωνικός σταθμός του ΔΣΕ ανήγγειλε το σχηματισμό της "Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης", από ηγετικά στελέχη του ΚΚΕ και με πρόεδρο, τον τότε αρχηγό του ΔΣΕ, Μάρκο Βαφειάδη. Η άμεση απάντηση της κυβέρνησης Σοφούλη - Τσαλδάρη στο σχηματισμό της ΠΔΚ. ήταν να θέσει στις 8 Ιανουαρίου 1948 και τυπικά εκτός νόμου το ΚΚΕ, το ΕΑΜ και την "Εθνική Αλληλεγγύη" με βάση το νόμο 509/47 "Περί προστασίας του κοινωνικού καθεστώτος".
Ο Τζορτζ Μάρσαλ
Υστερα από το "δόγμα Τρούμαν", που συνοδεύτηκε και από το "Σχέδιο Μάρσαλ",το οποίο εξαγγέλθηκε στα τέλη του 1947, άρχισε ο εντατικός εξοπλισμός του στρατού από τις ΗΠΑ, με σύγχρονα όπλα, αεροπλάνα, τανκς και άλλο υλικό. Ουσιαστικό ρόλο στη διοίκηση των εθνικών στρατιωτικών δυνάμεων, είχε ο στρατηγός Βαν Φλιτ, που έφτασε στην Ελλάδα το Φεβρουάριο του 1948, ως επικεφαλής της αμερικανικής στρατιωτικής αποστολής.
Ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, στρατηγός Μάρσαλ, που έφτασε στην Αθήνα το Νοέμβριο του 1948, αξίωσε το σχηματισμό ευρείας αντιπροσωπευτικής κυβέρνησης απ' όλα τα κόμματα, για την πιο αποτελεσματική αντιμετώπιση του ΔΣΕ. Υπό το βάρος και των στρατιωτικών αποτυχιών στο Βίτσι, η κυβέρνηση παραιτήθηκε και στις 12 Νοεμβρίου ορκίστηκε νέα, υπό τον Θ. Σοφούλη και πάλι, χωρίς τη συμμετοχή όμως των Παπανδρέου, Βενιζέλου και Κανελλόπουλου. Στις 19 Ιανουαρίου 1948, ο 89ετής Θ. Σοφούλης, μόλις ανέρρωσε από πνευμονικό οίδημα, σχημάτισε νέα κυβέρνηση, αφού στο μεταξύ ξεπεράστηκαν οι αντιρρήσεις ορισμένων πολιτικών αρχηγών.
Ο Αρχιστράτηγος Αλ. Παπάγος
Στη νέα κυβέρνηση Σοφούλη πήραν μέρος, εκτός του Κ. Τσαλδάρη, και οι Σ. Βενιζέλος, Γ. Παπανδρέου και Π. Κανελόπουλος. Επίσης, οι Σπύρος Μαρκεζίνης, Κ. Καραμανλής, Στ. Στεφανόπουλος, Κ. Τσάτσος, Ευάγ. Αβέρωφ και άλλοι πολιτικοί παράγοντες. Αρχιστράτηγος των Ενόπλων Δυνάμεων διορίστηκε ο Αλέξανδρος Παπάγος, που του ανέθεσαν την αποφασιστική αναμέτρηση με το ΔΣΕ και την οριστική συντριβή του.
Όμως στις 28 Ιουνίου 1949 πέθανε ο πρωθυπουργός Θ. Σοφούλης και τον διαδέχθηκε ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Αλέξανδρος Διομήδης.
Σοφοκλής Βενιζέλος 
Η κυβέρνηση Διομήδη, θα καταρρεύσει στις 6 Ιανουαρίου 1950, όταν θα αποκαλυφθεί σκάνδαλο με πρωταγωνιστή τον υπουργό Μεταφορών Χατζηπάνο. Τότε, ο βασιλιάς θα αναθέσει το σχηματισμό κυβέρνησης στον Τζον Θεοτόκη και στις πρώτες μετά τον τερματισμό του Εμφυλίου Πολέμου εκλογές, που διεξήχθησαν στις 6 Μαρτίου 1950, θα σχηματισθεί κυβέρνηση Σοφοκλή Βενιζέλου.
Η κυβερνητική αστάθεια, θα διαρκέσει για πολύ μεγάλο ακόμη διάστημα και η Ελλάδα θα αρχίσει να αποκτά σταθερές κυβερνήσεις μόνο μετά τον Οκτώβριο του 1955, όταν την πρωθυπουργία αναλαμβάνει, ύστερα από το θάνατο του Παπάγου, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής.



Οι τρεις μεγάλες πολιτικές δολοφονίες στον Εμφύλιοhttp://www.hri.org/MPA/gr/other/emfilios/graphics/none.gif

Τρεις στυγερές πολιτικές δολοφονίες, που διαπράχθηκαν στη χώρα μας κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου, συντάραξαν όχι μόνο την ελληνική αλλά και τη διεθνή κοινή γνώμη, πολύ περισσότερο που τα δύο από τα θύματα ήταν γνωστές κορυφαίες πολιτικές προσωπικότητες και το τρίτο ένας διαπρεπής αμερικανός δημοσιογράφος.

Γιάννης Ζέβγος
Η δολοφονία του Γ. Ζέβγου
Η δολοφονία του ηγετικού στελέχους του ΚΚΕ, Γιάννη Ζέβγου, έγινε στις 20 Μαρτίου 1947, σε μία περίοδο που είχε αρχίσει η κορύφωση των πολιτικών παθών τα οποία οδήγησαν στον αδελφοκτόνο αλληλοσπαραγμό που τόσο ακριβά τον πλήρωσε η Ελλάδα.
Ο Γ. Ζέβγος, αναπληρωματικό μέλος του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, από τους ηγέτες του ΕΑΜ, υπουργός Γεωργίας στην πρώτη μετά την απελευθέρωση κυβέρνηση "Εθνικής Ενότητας", βρισκόταν από τις πρώτες μέρες του Φεβρουαρίου στη Θεσσαλονίκη, επικεφαλής αντιπροσωπείας του ΕΑΜ, για να παρακολουθήσει το έργο διεθνούς Επιτροπής του ΟΗΕ, που, εγκαταστημένη εκείνη την περίοδο στη συμπρωτεύουσα, διερευνούσε την κατάσταση στην ελληνική ύπαιθρο, όπως αυτή είχε διαμορφωθεί, μετά τη συμφωνία της Βάρκιζας.
Το μεσημέρι της Πέμπτης, 20 Μαρτίου 1947, ο Γ. Ζέβγος βγήκε από το εστιατόριο "Ελβετικόν", όπου γευμάτιζε κάθε μέρα και περπατούσε στο πεζοδρόμιο, κατευθυνόμενος προς το ξενοδοχείο "Αστόρια", στο οποίο διέμενε. Εκεί, παραφύλαγε ο δολοφόνος Χρήστος Βλάχος, κρεοπώλης από τις Σέρρες, πλαισιωμένος από δύο άλλα άτομα. Ο δράστης πυροβόλησε από πολύ κοντά, τρεις φορές το ηγετικό στέλεχος του ΚΚΕ και καθώς αυτός έπεσε θανάσιμα πληγωμένος, τον πυροβόλησε ξανά, για τέταρτη φορά και στη συνέχεια τράπηκε σε φυγή, για να συλληφθεί μετά από λίγη ώρα, από πολίτες, που τον καταδίωξαν.
Η είδηση της δολοφονίας του Ζέβγου αναστάτωσε τους πάντες. Ο φιλοκυβερνητικός Τύπος επιχείρησε να παρουσιάσει το έγκλημα, σαν ένα "ξεκαθάρισμα λογαριασμών" στους κόλπους της Αριστεράς, εκμεταλλευόμενος το γεγονός πως ο δολοφόνος είχε κάνει, για ένα διάστημα, στο στρατόπεδο των καταδιωκόμενων κομμουνιστών, στο Μπούλκες της Γιουγκοσλαβίας. Όμως το σκηνικό άλλαξε μετά τις αποκαλύψεις του Νίκου Σιδηρόπουλου, ενός από την παρέα του δολοφόνου, ο οποίος κατήγγειλε, ότι η δολοφονία οργανώθηκε από τις "εθνικόφρονες οργανώσεις", το Α2 και την ΕΣΑ.
Ο Βλάχος καταδικάστηκε σε φυλάκιση δύο ετών, το 1948. Πολύ γρήγορα, όμως, δραπέτευσε από τη φυλακή και φυγαδεύτηκε στην Αργεντινή. Μετά από αρκετά χρόνια επέστρεψε στην Ελλάδα και στις 20 Σεπτεμβρίου 1981, ως τρόφιμος του ψυχιατρείου της Λέρου, σε συνέντευξή του στην εφημερίδα "Ακρόπολις" αποκάλυψε: "Εγώ δούλευα για την ελληνική και τη συμμαχική αντικατασκοπία, πολεμούσα τους κομμουνιστές και τους Τούρκους... Ετσι, εκτέλεσα και την εντολή που πήρα από τους ανωτέρους μου, να σκοτώσω τον Γιάννη Ζέβγο. Επρεπε να υπακούσω. Η πατρίδα κινδύνευε, έπρεπε να την καθαρίσω από τους κομμουνιστές. Και τον Σουλτάνο του ΚΚΕ έπρεπε να τον σκοτώσω".

Χρήστος Λαδάς
Η δολοφονία του Χρ. Λαδά
Μία άλλη αποτρόπαια πολιτική δολοφονία, στελέχους της άλλης πλευράς, ήταν αυτή που διαπράχθηκε κατά του υπουργού Δικαιοσύνης της κυβέρνησης Σοφούλη - Τσαλδάρη, του Χρήστου Λαδά, την Πρωτομαγιά του 1948.
Είχε προηγηθεί η δημιουργία της "Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης" από τους αντάρτες του λεγόμενου "Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας", γεγονός που οδήγησε την κυβέρνηση στο να θέσει στις 8 Ιανουαρίου 1948, και τυπικά, εκτός νόμου το ΚΚΕ, το ΕΑΜ και την Εθνική Αλληλεγγύη, να εντείνει τους ρυθμούς θανατικής καταδίκης από τα στρατοδικεία μελών και στελεχών του ΚΚΕ και να οδηγήσει χιλιάδες οπαδούς του στις φυλακές και στα στρατόπεδα.
Αποτέλεσμα εφαρμογής των νόμων 509/47 "περί προστασίας του κοινωνικού καθεστώτος" και του Γ` Ψήφισματος του 1946 "περί προστασίας της ακεραιότητας της χώρας", ήταν ότι ενώ το 1946 είχαν καταδικαστεί σε θάνατο 116 άτομα και το 1947 περίπου 688 οπαδοί του ΚΚΕ, το πρώτο εξάμηνο του 1948 καταδικάστηκαν 1.547. Το ΚΚΕ αποφάσισε τότε να αντιδράσει, καταφέροντας ένα δυναμικό χτύπημα αντιπερισπασμού.

Το πρωί της Πρωτομαγιάς του 1948, που συνέπεσε να είναι Μεγάλο Σάββατο, δολοφονήθηκε στην Αθήνα, την ώρα που έβγαινε από την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου Καρύτση, ο υπουργός Δικαιοσύνης, Χρήστος Λαδάς. Από τους περαστικούς, συνελήφθη ο ηλικίας 22 χρόνων Ευστράτιος Μουτσογιάννης, ο οποίος, φορώντας στολή σμηνίτη, έριξε χειροβομβίδα και τραυμάτισε θανάσιμα τον υπουργό.
Η δολοφονική επίθεση, προκάλεσε συγκίνηση και αποτροπιασμό στην ελληνική και τη διεθνή κοινή γνώμη και κυβερνητική κρίση στην Αθήνα. Σε αντίποινα για τη δολοφονία του υπουργού Χρήστου Λαδά, εκτελέστηκαν την τρίτη μέρα του Πάσχα, 154 καταδικασμένοι από Κακουργιοδικεία, οπαδοί του ΚΚΕ. Ο ίδιος ο δράστης δεν εκτελέστηκε, γιατί έδειξε "μεταμέλεια" και συνεργάστηκε με τις αρχές, καταδίδοντας πολλούς από τους συντρόφους του.
Ο Τζορτζ Πολκ με τη σύζυγό του Ρέα

Η δολοφονία του Τζορτζ Πολκ
Η τρίτη και πιο στυγερή δολοφονία, που εκτός των άλλων προκάλεσε και διεθνείς περιπλοκές, ήταν αυτή του γνωστού Αμερικανού δημοσιογράφου Τζορτζ Πολκ, απεσταλμένου του ραδιοφωνικού δικτύου της Νέας Υόρκης, CBS.
Στις 16 Μάη του 1948, ο βαρκάρης Λάμπρος Αντώναρος βρήκε να επιπλέει στο θαλάσσιο χώρο της Θεσσαλονίκης το πτώμα του Πολκ και γρήγορα πιστοποιήθηκε ότι επρόκειτο περί δολοφονίας. Η είδηση έκανε τον γύρο του κόσμου και προκάλεσε σάλο, ιδιαίτερα στον δημοσιογραφικό κόσμο.
Ο Αμερικανός δημοσιογράφος είχε φτάσει στις 9 Μαίου και στο δωμάτιό του, στο ξενοδοχείο "Αστόρια" της Θεσσαλονίκης, βρέθηκε ένα γράμμα που αποκάλυπτε ότι προγραμμάτιζε να προωθηθεί στο Αρχηγείο του ΔΣΕ, που έδρευε κάπου στη Βόρεια Ελλάδα και να συναντηθεί με τον τότε αρχηγό του ΔΣΕ, Μάρκο Βαφειάδη, για να εξασφαλίσει μία συνέντευξη μαζί του.
Στις 16 Μαίου 1948, λίγες ώρες μετά την ανακάλυψη του πτώματός του, ο πρωθυπουργός, Θεμιστοκλής Σοφούλης, δήλωνε ότι "αποτελεί ζήτημα τιμής διά την Ελλάδα η ταχεία ανακάλυψις των δραστών και των αιτίων του αποτρόπαιου τούτου εγκλήματος". Διαβεβαίωνε δε ότι "η κυβέρνησις θέλει καταβάλει πάσαν προσπάθειαν προς ανάκαλυψιν των δολοφόνων και την αμείλικτον αυτών τιμωρίαν".
Οι διωκτικές αρχές και πιο συγκεκριμένα η Ειδική Ασφάλεια Θεσσαλονίκης, επέρριψε εξ αρχής την ευθύνη στο ΚΚΕ, και συγκεκριμένα στα στελέχη του Αδάμ Μουζενίδη και Βαγγέλη Βασβανά. Αντίθετα το Κομμουνιστικό Κόμμα, δια του ηγετικού του στελέχους Γιάννη Ιωαννίδη κατήγγειλε με δηλώσεις του ότι "ο Πολκ δολοφονήθηκε από τους εγκληματίες της Ειδικής Ασφάλειας Θεσσαλονίκης, για να μην έρθει στην Ελεύθερη Ελλάδα και για να αποδοθεί η δολοφονία του στους δημοκρατικούς".
Κάτω από την πίεση της αμερικανικής κοινής γνώμης και των δημοσιογράφων των ΗΠΑ, αλλά και την αποκάλυψη ότι ο μεν Μουζενίδης είχε σκοτωθεί μερικούς μήνες πριν τη δολοφονία, ο δε Βασβανάς βρισκόταν αποδεδειγμένα εκατοντάδες χιλιόμετρα μακριά από τη Θεσσαλονίκη, οι αρχές αποφάσισαν να κατασκευάσουν έναν "ένοχο". Ετσι, η όλη διαδικασία κλιμακώθηκε τον Αύγουστο του 1948, με τη σύλληψη και τις "ομολογίες" κάτω από φριχτά βασανιστήρια του δημοσιογράφου της εφημερίδας "Μακεδονία" Γρηγόρη Στακτόπουλου".
Σύμφωνα με τις απόψεις που διατυπώθηκαν μετά από νεότερες έρευνες, τον Τζορτζ Πολκ δολοφόνησε ο Αγγλος πράκτορας της Ιντέλιτζενς Σέρβις, Ράνταλ Κόουτς, ο οποίος και υπηρετούσε ως πρόξενος της Μ. Βρετανίας στη Θεσσαλονίκη. Στην εισαγωγή του βιβλίου του "Πόλεμος, διείσδυση και προπαγάνδα", ο Φ. Οικονομίδης σημειώνει, σχετικά με την υπόθεση Πολκ ότι "κύριος οργανωτής της συνωμοσίας εναντίον του Πολκ ήταν ο στρατιωτικός ακόλουθος της πρεσβείας των ΗΠΑ στην Αθήνα, συνταγματάρχης του αμερικανικού ΓΕΣ, Χάρβι Σμιθ".

Ο κανονιοβολισμός της Θεσσαλονίκης


Ένα από τα πιο εντυπωσιακά γεγονότα της περιόδου του εμφυλίου πολέμου, ήταν ο κανονιοβολισμός κατά της Θεσσαλονίκης από μικρή ομάδα ανταρτών, γεγονός που είχε σκοπό να προκαλέσει θόρυβο προπαγανδιστικό περισσότερο, παρά στο να επιφέρει ζημία στις μονάδες του στρατού που βρισκόταν στρατοπεδευμένες στην πόλη.
Παρά τη διαφωνία του Μάρκου Βαφειάδη για το εγχείρημα, μετά από σύσκεψη στρατιωτικών και πολιτικών αρχηγών του ΔΣΕ, διατάχθηκε ο νέος διοικητής των δυνάμεων του ΔΣΕ στην Κεντρική Μακεδονία, Νίκος Τριανταφύλλου, να διεισδύσει στην περιοχή της Θεσσαλονίκης με τμήματα του ΔΣΕ και να πλήξει με πυροβόλα την πόλη.
Η επιχείρηση έγινε τη νύχτα της 9ης προς 10η Φεβρουαρίου 1948, μία διλοχία με ένα πυροβόλο, προωθήθηκε κρυφά προς τη μακεδονική πρωτεύουσα, σε απόσταση 8 χιλιομέτρων από τη Θεσσαλονίκη και μόλις ξημέρωσε η πόλη εβλήθη με περισσότερα από 50 βλήματα των 75 χιλιοστών, προκαλώντας μικροπανικό και σύγχυση στις αρχές και στους κατοίκους. Σύμφωνα με τον Φοίβο Γρηγοριάδη, "τόσα βλήματα δεν επρόκειτο βέβαια να επιφέρουν τίποτα σοβαρές καταστροφές σε μία τέτοια πόλη.
Και οι κάτοικοί της ούτε που κατάλαβαν τι ήταν εκείνες οι εκρήξεις αξημέρωτα. Αλλά το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα ήταν ο εντυπωσιασμός που θα είχε επιτευχθεί, αν η διλοχία με το πυροβόλο της κατόρθωνε να εξαφανισθεί".
Δεν το κατόρθωσε όμως, κι έτσι ο στρατός που ενήργησε με κεραυνοβόλο ταχύτητα, πρόλαβε τους αντάρτες και τους μετέφερε θριαμβευτικά στη Θεσσαλονίκη, μαζί με το πυροβόλο τους εκθέτοντάς το κι αυτό σε κοινή θέα.
Το έντυπο "Δελτίο Ειδήσεων" του ΔΣΕ, με ημερομηνία 12 του Φλεβάρη, αναφέρει: "Τα ραδιόφωνα της Αθήνας και του Λονδίνου μετέδωσαν χτες και σήμερα επανειλημμένα την είδηση για την επίθεση των τμημάτων του ΔΣΕ στη Θεσσαλονίκη.
Το Λονδίνο μετέδωσε ότι δυνάμεις ανταρτών έβαλαν με όλμους των 81 χιλιοστών κατά της Θεσσαλονίκης. Στη χτεσινή εκπομπή του, είπε ότι ρίχτηκαν 12 βλήματα, ενώ σήμερα το πρωί είπε πως ρίχτηκαν 40 βλήματα. Από τα βλήματα που ρίχτηκαν, 2 έπεσαν στα ξενοδοχεία όπου μένανε τα μέλη της Βαλκανικής Επιτροπής, ένα σε κτίριο που μένουνε Αγγλοι και 2 άλλα σε γκαράζ και αποθήκες βενζίνης. Η είδηση, για το βομβαρδισμό της Θεσσαλονίκης, προκάλεσε σύγχυση και πανικό στους μοναρχοφασιστικούς κύκλους της Αθήνας.
Η χτεσινή συνεδρίαση της Βουλής ασχολήθηκε αποκλειστικά με τη συζήτηση του ζητήματος αυτού. Ο Γενικός Διοικητής Μακεδονίας, Μπασιάκος, ζήτησε γενική επιστράτευση όλων όσων μπορούν να φέρουν όπλα και όσοι δεν μπορούν να φέρουν όπλα, να βοηθήσουν ηθικά και υλικά. Αλλοι βουλευτές ζήτησαν να παραιτηθεί η κυβέρνηση, που αποδείχτηκε ανίκανη να χτυπήσει τους αντάρτες.
Αλλοι σύστησαν ψυχραιμία, ώσπου να δώσει εξήγηση η κυβέρνηση και ένα μέρος ζήτησε να γίνει μυστική συνεδρίαση της Βουλής. Ο Τσαλδάρης διαφώνησε με την πρόταση αυτή, μα ο αριθμός των βουλευτών που ζήτησε να γίνει μυστική συνεδρίαση ήτανε μεγάλος και γι' αυτό ο πρόεδρος της Βουλής διέταξε την εκκένωση των θεωρείων για να γίνει η συνεδρίαση".
Στις 12 Φεβρουαρίου το υπουργείο Εθνικής Αμύνης, ύστερα από έκθεση του Γ` Σώματος Στρατού Θεσσαλονίκης, ανακοίνωσε, μεταξύ άλλων, ότι: "Το πυροβόλον ήτανε γερμανικόν ορειβατικό τύπου Σκόνερ των 7,5 χλσ. Τοποθετήθηκε στην περιοχή Λεμπέτ κοντά στον αμαξωτό δρόμο Λαγκαδά -Θεσσαλονίκης και έβαλε κατά της Θεσσαλονίκης από απόσταση 3 χλμ., από τις 2.30 έως 3.30 στις 10 Φεβρουαρίου. 40 βλήματα έπεσαν μέσα στην πόλη. Εις τη θέση του πυροβόλου βρέθηκαν 20 κάλυκες και μια οβίδα. Βρέθηκαν ακόμα ο κιλλίβας και οι 2 τροχοί του πυροβόλου. Ο σωλήνας δε βρέθηκε".
Αποκαλυπτικότερο για το εντυπωσιακό γεγονός, του κανονιοβολισμού της Θεσσαλονίκης, ήταν το αμερικανικό πρακτορείο "Γιουνάιτεντ Πρες", το οποίο, σύμφωνα με δημοσίευμα του "Δελτίου Ειδήσεων" του ΔΣΕ της 13ης Φεβρουαρίου 1948, ανακοίνωσε: "Η επίθεση αυτή ήταν η τολμηρότερη απ' όσες είχαν κάμει οι αντάρτες. Οι αντάρτες που επετέθηκαν ήταν 150 και είχαν 18 μεταγωγικά ζώα. Σύμφωνα με πληροφορίες του ίδιου πρακτορείου, οι αντάρτες έβαλαν από τα νοτιοδυτικά της Θεσσαλονίκης, ενώ άλλα τμήματα ανατίναξαν μια γέφυρα βορειοδυτικά της Θεσσαλονίκης για να εμποδίσουν την κίνηση του μοναρχοφασιστικού στρατού και να ξεγελάσουν τους μοναρχοφασίστες σχετικά με την κατεύθυνση της διαφυγής τους. Εξι χιλιόμετρα νοτιοανατολικά της Θεσσαλονίκης καταρρίφθηκε ένα αεροπλάνο Σπιτφάιερ, που πήγε για καταδίωξη των ανταρτών και ένα άλλο βλήθηκε στα φτερά".
Αργότερα, τον Ιούλιο, ξαναέγινε άλλη μία επιδρομή ανταρτών κατά της Θεσσαλονίκης, χωρίς κανένα ουσιαστικό αποτέλεσμα κι αυτή, ως αντιπερισπασμός στις μεγάλες εκκαθαριστικές επιχειρήσεις του στρατού στο Γράμμο.

Το σχέδιο "Πυρσός"


Χάρτης που δείχνει τις θέσεις των ανταρτών του ΔΣΕ
H τελική επιχείρηση για την κατάληψη των θέσεων των ανταρτών, έγινε από τον κυβερνητικό στρατό με φάση το επιτελικό σχέδιο "Πυρσός" που εξελίχθηκε σε διαδοχικές φάσεις.
Το σχέδιο "Πυρσός" προέβλεπε τρεις διαδοχικές επιθετικές ενέργειες για την εκκαθάριση του "φυσικού οχυρού" του Γράμμου από τις δυνάμεις των ανταρτών.
Ο "Πυρσός Α΄" (2-8 Αυγούστου 1949) στην ουσία ήταν μία παραπλανητική επιχείρηση την οποία θα εκτελούσαν μονάδες του Α' Σώματος Στρατού για να δώσουν στον αντίπαλο την εντύπωση ότι η κύρια προσπάθεια ήταν κατά των δυνάμεων που είχαν καθηλωθεί στον Γράμμο, οι οποίες ενδεχομένως θα ενισχύονταν από άλλες που θα άφηναν τα καταφύγιά τους στο Βίτσι σπεύδοντας προς βοήθειά τους.
Έχοντας απέναντί τους δύο "Μεραρχίες" ανταρτών ελαττωμένης συνθέσεως (περίπου 5000), 16 πυροβόλα, δύο βαρείς όλμους των 120 χιλ. και άπειρα αντιαρματικά και αντιαεροπορικά πυροβόλα, οι δυνάμεις του Στρατού, υποστηριζόμενες από δύο συντάγματα πεδινού πυροβολικού και από την Αεροπορία, όχι μόνο πέτυχαν τον αντικειμενικό τους σκοπό καταλαμβάνοντας τον βορειοανατολικό και νότιο Γράμμο, αλλά κατέλαβαν και τα οχυρά σημεία 1425 "Ταμπούρι" και 1356.
Η επιχείρηση Πυρσός Β' διεξήχθη από τις 10 έως τις 16 Αυγούστου 1949 στο Βίτσι, μια ισχυρά οργανωμένη από τους αντάρτες περιοχή, με τα γιουγκοσλαβικά σύνορα στον βορρά, τα αλβανικά στα δυτικά και νοτιοδυτικά και την πλαγιά του όρους Βαρνούς στα ανατολικά της. Τις δυνάμεις που προστάτευαν το Βίτσι και το Γενικό Αρχηγείο των ανταρτών, αποτελούν δύο "Μεραρχίες" συν δύο "Ταξιαρχίες", Κέντρα Εκπαιδεύσεως και Σχηματισμοί ενώ στην διάθεσή τους οι περίπου 8000 υπερασπιστές του Βίτσι είχαν 45 ορεινά πυροβόλα, 15 αντιαεροπορικά και δύο αντιαρματικά. Από την άλλη πλευρά έτοιμες για δράση οι II,IX,X,XI,XV Μεραρχίες του Β' Σώματος Στρατού, η III Μεραρχία Καταδρομών, το 12ο Ελαφρύ Σύνταγμα Πεζικού και έξι Τάγματα Εθνοφρουρών (ΤΕ) υποστηριζόμενα από τέσσερα Συντάγματα Πεδινού Πυροβολικού, τρεις Μοίρες Μέσου Πυροβολικού, τέσσερις Μοίρες Ορειβατικού Πυροβολικού, τα II και IX Συντάγματα Αναγνωρίσεως (μείον Ιλη), την XI Ιλη Αρμάτων και βεβαίως από τον "φύλακα-άγγελό" τους, την Αεροπορία. Μάλιστα προκειμένου να ανταποκριθεί στις ανάγκες του Στρατού η Αεροπορία είχε μετατρέψει σε βομβαρδιστικά ακόμα και μεταγωγικά C-47, τις γνωστές "Ντακότες".
Τα προπαρασκευαστικά πυρά του Πυροβολικού και της Αεροπορίας ήταν μόνοι η αρχή...
Στις 6:30 π.μ. της 10ης Αυγούστου, η 22α Ταξιαρχία αρχίζει την επίθεσή της καταλαμβάνοντας ύστερα από πέντε ώρες σκληρού αγώνα τα οχυρά σημεία 1585 και Πολενάτα .
Από τον διάδρομο που άνοιξαν οι ηρωικώς μαχόμενοι άνδρες της Ταξιαρχίας, διεισδύει η XI Μεραρχία με την Ε' Μοίρα Ορεινών Καταδρομών και το πρωί της επόμενης ημέρας βρίσκει τους άνδρες του Στρατού κυρίους της οχυρής θέσης Τσούκα και πλησίον του υψώματος Λέσιτς, πίσω ακριβώς από τους αντάρτες.
Το ίδιο βράδυ, η III Μεραρχία Καταδρομών ορμά αιφνιδιαστικά στο εσωτερικό της τοποθεσίας που κατέχουν οι αντάρτες και την 11η Αυγούστου οι ΛΟΚατζήδες καταλαμβάνουν το ιδιαιτέρως σημαντικό ύψωμα Μπάρο, προσβάλλοντας ταυτόχρονα το ύψωμα Λέσιτς από το νότο, την ώρα που εναντίον του Λέσιτς επιτίθεται άλλη Μοίρα Καταδρομών με ορμητήριο την περιοχή Κουλκουθούρια. Η μάχη συνεχίζεται το ίδιο λυσσαλέα μέχρι την 16η Αυγούστου, οπότε οι αντάρτες "σπάνε" και το Βίτσι πέφτει στα χέρια του Στρατού μαζί με το μεγαλύτερο μέρος του βαρέως πολεμικού υλικού των ανταρτών και τις εγκαταστάσεις της κυβέρνησής τους.
Οι περισσότεροι αντάρτες καταφεύγουν όπως- όπως στο αλβανικό έδαφος, όμως πολλοί ιστορικοί εκτιμούν ότι με την κατάληψη του "φρουρίου" Βίτσι, ο αγώνας κατά των ανταρτών είχε ήδη κριθεί.
Από τις 24 έως τις 30 Αυγούστου 1949, ο Πυρσός Γ' "βάζει φωτιά" στις κορυφές του Γράμμου. Περίπου 8000 αντάρτες -δύο Μεραρχίες ενισχυμένες με όσους κατάφεραν να γλιτώσουν από το Βίτσι- προσπαθούν να αναχαιτίσουν την ορμή των εθνικών δυνάμεων τις οποίες αποτελούν οι I,VIII,IX,XV Μεραρχίες, η77η Ανεξάρτητη Ταξιαρχία, η III Μεραρχία Καταδρομών και τέσσερα Ελαφρά Συντάγματα Πεζικό (8ο,15ο, 24ο και 40ο ΕΣΠ). Τις ανωτέρω μονάδες υποστηρίζουν πέντε Συντάγματα Πεδινού Πυροβολικού, τρεις Μοίρες Μέσου Πυροβολικού, πέντε Μοίρες Ορειβατικού Πυροβολικού, το IX Σύνταγμα Αναγνωρίσεως και η II Ιλη Αρμάτων Μάχης. Εγγύς υποστήριξη στις επίγειες δυνάμεις παρέχουν αεροσκάφη Spitfire και τα καθέτου εφορμήσεως SB2C-5 Helldiver, τα οποία προκαλούν πραγματική πανωλεθρία στους πιεζόμενους αντάρτες.
Προωθούμενη μεταξύ της Αλεβίτσας και του Γιαννοχωρίου στις 21:00 μ.μ. της 24ης Αυγούστου, μέχρι το πρωί η XI Μεραρχία έχει καταλάβει τα υψώματα Κόντρα, Πολίγκα, Μονόπυλο, Σλήμνιτσα. Καλύβια και Κατσαρά, την ώρα που οι υπόλοιπες Μεραρχίες πολεμούσαν τους αντάρτες που μάχονταν για τη ζωή τους.
Στις 30 Αυγούστου 1949 ο στρατός κατέλαβε τον φοβερό Γράμμο , με τον λαβύρινθο των πολυβολείων και των ναρκοπεδίων... Από εκείνη την επιχείρηση και μετά ο Στρατός ασχολήθηκε με εκκαθαριστικές επιχειρήσεις κατά των εναπομεινάντων ανταρτών, ενώ στην ηγεσία τους δεν έμεινε άλλη επιλογή πέρα από τη διαταγή για κατάπαυση του πυρός.

Η τραγωδία του Εμφυλίου και οι επιπτώσεις του
Η τραγωδία του Εμφυλίου, συνεχίστηκε τα επόμενα χρόνια στα στρατοδικεία, με χιλιάδες φυλακισμένους αντάρτες του ΔΣΕ και μαζικές εξορίες στα ξερονήσια του Αιγαίου (Άη Στράτη, Μακρόνησος, Γυάρος). Οι διωγμοί και οι συστηματικοί βασανισμοί αριστερών εξακολούθησαν για πολλά χρόνια και τελείωσαν ουσιαστικά με τη μεταπολίτευση, μετά την πτώση της χούντας το 1974.
Μία άλλη επίπτωση ήταν ο εξαιρετικά μεγάλος αριθμός των προσφύγων που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια και τα χωριά τους είτε για να μη βρεθούν στο επίκεντρο των μαχών εθνικού στρατού-ανταρτών, είτε επειδή εξαναγκάστηκαν κατά τη διάρκεια των μεγάλων εκκαθαριστικών επιχειρήσεων του εθνικού στρατού, ώστε να αποκοπεί με οποιαδήποτε τρόπο ο εφοδιασμός έμψυχου υλικού των ανταρτικών τμημάτων, είτε πάλι λόγω της βίαιης προσαγωγής από τον ΔΣΕ προκειμένου να αντιμετωπιστεί το σοβαρότατο πρόβλημα προσέλευσης μαχητών.
Χαρακτηριστικό του αριθμού των προσφύγων είναι ότι σύμφωνα με το "Μνημόνιο για το ελληνικό προσφυγικό πρόβλημα", που εστάλη στις 8 Οκτωβρίου 1949 προς το αμερικανικό υπουργείο Εξωτερικών από την Ελληνική κυβέρνηση, ο πρωθυπουργός Κ. Τσαλδάρης δήλωνε πως ο αριθμός των καταφυγόντων και φυγόντων του εμφυλίου πολέμου ανέρχονταν σε 684.607 άτομα, [μεταξύ των οποίων 77.822 καταφυγόντες από την πληττόμενη περιοχή στο νομό Καστοριάς]. Από αυτά, 166.000 πρόσφυγες είχαν επαναπατρισθεί και ότι άλλοι 225.000 θα επαναπατρίζονταν σύντομα. Επίσης μέχρι το 1956 υπήρχαν αιχμάλωτοι στρατιωτικοί του Εθνικού Στρατού σε στρατόπεδα εργασίας στην Αλβανία και σε άλλες χώρες του Ανατολικού συνασπισμού.

Επίλογος
Ο Εμφύλιος Πόλεμος αποτελεί την κορυφαία και τραγικότερη αντιπαράθεση στην ελληνική κοινωνία μέσα στον εικοστό αιώνα. Η χώρα θα ρημάξει κυριολεκτικά στα τρία-τρεισήμισι χρόνια της εμφύλιας σύρραξης. Θα αλλάξει η ανθρωπογεωγραφία της χώρας καθώς ερημώνονται εκτεταμένες, ορεινές κυρίως, ζώνες με εκατοντάδες χιλιάδες αναγκαστικούς πρόσφυγες, ενώ τίθεται σε ισχύ καθεστώς εκτάκτων μέτρων. Ταυτόχρονα, μεγάλη φτώχεια μαστίζει το λαό. Αρχικά, με βάση και ψηφίσματα του ΟΗΕ, ο πόλεμος ονομάστηκε επισήμως «Συμμοριτοπόλεμος» και αυτή η ονομασία διατηρήθηκε επί πολλές δεκαετίες από τους νικητές αυτής της σύρραξης. Το 1989, με τη συγκυβέρνηση Νέας Δημοκρατίας - Συνασπισμού της Αριστεράς, καθιερώθηκε και επισήμως η ονομασία«Εμφύλιος», η οποία ήταν ήδη σε κοινή χρήση. Ο ελληνικός εμφύλιος πόλεμος είναι στην ουσία η πρώτη πράξη του ψυχρού πολέμου που θα αιωρούνταν πάνω από την παγκόσμια πολιτική σκηνή τα επόμενα χρόνια.




Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου