του Παναγιώτη Σαϊνατούδη *
Το 1990 εργαζόμουν στο βιοδυναμικό αγρόκτημα του Τάκη και της Βεατρίκης στη Θέρμη Θεσσαλονίκης. Εκεί πρώτο άκουσα για το “γερμανό” και από τότε τον βλέπω συνέχεια μπροστά μου.Το άρθρο είναι του κ. Θαναση Τσιγγανα στις 05.08.2007 στην Καθημερινή.Το όνομα αυτού «Γερμανός», μια ονομασία την οποία πήρε από σειρά… διαβολικών συμπτώσεων, καθώς οι κάτοικοι της Θεσσαλονίκης παρατήρησαν για πρώτη φορά τον εισβολέα την περίοδο της Κατοχής και το αποκάλεσαν «Γερμανό» νομίζοντας ότι τα γερμανικά στρατεύματα ήταν υπεύθυνα για την εισαγωγή και την εξάπλωσή του.
Η επιστημονική του ονομασία είναι Solanum elaeagnifolium και ως χώρες προέλευσής του θεωρούνται οι χώρες της Νότιας και Κεντρικής Αμερικής, καθώς και οι νότιες Πολιτείες των ΗΠΑ. Από εκεί έχει εξαπλωθεί σε άλλες περιοχές ως αλλόχθον φυτό, ακολουθώντας τον άνθρωπο και τις δραστηριότητές του με ακούσιο τρόπο εισβάλλοντας σε όλες τις ηπείρους.
Στην Ελλάδα από τότε που εισέβαλλε βρήκε πρόσφορο έδαφος, εγκλιματίστηκε και καταλαμβάνει εκτάσεις που αποκαλύπτονται μέσα στον πολεοδομικό ιστό των πόλεων, σε καλλιεργημένα και ακαλλιέργητα χωράφια κι αποτελεί πλέον το πιο διαδεδομένο ζιζάνιο.
Το χειρότερο όμως -όπως λένε οι ειδικοί που έχουν ασχοληθεί μαζί του- είναι ότι επεκτείνεται διαρκώς και καταπολεμιέται πάρα πολύ δύσκολα. Η εξάπλωσή του σε ρέματα, οικόπεδα, πάρκα, ακάλυπτους πολυκατοικιών, στα πρανή των εθνικών οδών πέριξ της Θεσσαλονίκης είναι τέτοια που ο «Γερμανός» είναι πλέον το κυρίαρχο φυτό και με τα μωβ άνθη του ξεγελάει πολλούς που πιστεύουν ότι πρόκειται για καλλωπιστικό φυτό!
Η πρώτη εμφάνιση
Αν και δεν τεκμηριώνεται από παλιά δείγματα, υπάρχουν στοιχεία που δείχνουν ότι το «σολανό» ή «Γερμανός» πρωτοεμφανίστηκε το 1927 κοντά στη Θεσσαλονίκη. Το 1946 έγινε στη Θεσσαλονίκη η πρώτη πλήρως τεκμηριωμένη αναφορά και τρία χρόνια μετά στην Κηφισιά της Αθήνας.
Στις παρατηρήσεις τους βιολόγοι του ΑΠΘ σημειώνουν ότι «έχει εισαχθεί ακούσια χωρίς ανθρώπινη σκοπιμότητα, πιθανότατα ως πρόσμιξη σε λιπάσματα που εισάγονταν από την Αμερική εκείνη την περίοδο. Κατά μια εκδοχή στην Θεσσαλόνίκη έφτασε μαζί με σιτηρά από την Αργεντινή και οι βομβαρδισμοί στο λιμάνι προκάλεσαν την πληθυσμιακή του έκρηξη».
Σύμφωνα με τον βιολόγο-ταξινόμο φυτών του Εργαστηρίου Συστηματικής Βοτανικής και Φυτογεωγραφίας του ΑΠΘ δρα Νικόλαο Κρίγκα «στην εγκατάστασή του και στον εγκλιματισμό του βοήθησαν αναμβίβολα η διαταραχή ή η καταστροφή της υπάρχουσας βλάστησης πρώτον από τους βομβαρδισμούς στην περιοχή της Θεσσαλονίκης και δεύτερον από την επέκταση της πόλης με την οικοδόμηση μεγάλων εκτάσεων για την κάλυψη των οικιστικών αναγκών μετά την αστυφιλία που παρατηρήθηκε από δορυφορικούς οικισμούς προς την Θεσσαλονίκη.
Οι επιστήμονες έχουν παρατηρήσει ότι από την εποχή που εισήχθη έως την περίοδο που παρατηρήθηκε η ραγδαία εξάπλωσή του (δεκαετία του ’50) η έκταση της πόλης τριπλασιάστηκε και ο πληθυσμός της σχεδόν διπλασιάστηκε.
Μέχρι και σήμερα οι παλιοί Θεσσαλονικείς διατείνονται ότι οι Γερμανοί κατακτητές εισήγαγαν τα φυτό ως ζωοτροφή για τα μουλάρια τους.
«Κάτι τέτοιο προφανώς δεν ισχύει- τονίζει ο κ. Κρίγκας- καθότι το solanum elaeagnifolium είναι δηλητηριώδες φυτό και δεν το προτιμούν τα ζώα, παρά μόνο περιστασιακά όταν ξεραθεί και δεν υπάρχουν να φάνε άλλα φυτά. Μέχρι σήμερα στην Ελλάδα δεν έχουν αναφερθεί δηλητηριάσεις ζώων από τον «Γερμανό». Εχουν αναφερθεί δηλητηριάσεις όμως στις ΗΠΑ και στην Αυστραλία.
Μέχρι το 1973 ήταν γνωστοί μόνο 11 σταθμοί εξπάλωσής του στην Ελλάδα αλλά αμέσως μετά το 1974 οι επιστήμονες διαπίστωσαν ότι το φυτό εξαπλώθηκε περαιτέρω στην περιοχή της Αθήνας, της Θεσσαλονίκης, των περιχώρων τους, μεταξύ Αρτας και Μεσολογγίου κι έφτασε μέχρι το Ηράκλειο και το λιμάνι της Σούδας στην Κρήτη.
Την δεκαετία του ’90 οι επιστήμονες διαπίστωσαν ό,τι «εξαπλώνεται ραγδαία επίσης και σε άλλα μέρη της χώρας συμπεριλαμβανομένων της Κασσάνδρας, Χαλκιδικής, Καβάλας, Κομοτηνής, Αλεξανδρούπολης, Βέροιας, Κατερίνης, Λάρισας, Λαμίας, Στυλίδας, Χαλκίδας, Αλιβερίου, ενώ εντοπίστηκε και σε νησιά όπως η Σύρος, η Κεφαλλονιά, η Σαμοθράκη, η Λέσβος και η Λήμνος».
Ο κ. Κρίγκας καταγράφει εδώ και 10 χρόνια τις θέσεις εξάπλωσης του φυτού σε όλη την Ελλάδα και μέχρι σήμερα, όπως λέει, έχει συλλέξει δεδομένα για περισσότερους από 1.000 διαφορετικούς πληθυσμούς του φυτού αυτού απ΄ όλη την Ελλάδα.
Μειώνει την παραγωγή
Οι μειώσεις που έχουν αναφερθεί στην απόδοση των καλλιεργειών κυμαίνονται από 15%-60%. Ανταγωνίζεται έντονα τα καλλιεργούμενα φυτά για νερό και θρεπτικά στοιχεία του εδάφους με αποτέλεσμα να μειώνει την παραγωγικότητά τους. Κατά την διάρκεια του καλοκαιριού που είναι και η εποχή του μπορεί να επεκταθεί πάρα πολύ και να παρουσιάζει 70% -90% κάλυψη εδάφους σε καλλιεργούμενες εκτάσεις.
Συνήθως επωφελείται από τη διαταραχή που προκαλούν οι ανθωπογενείς δραστηριότητες κι επεκτείνεται ακολουθώντας ακόμη και τις πλευρές των δρόμων, τις γραμμές του σιδηρόδρομου, τα εδαφικά όρια των αγρών. Εισβάλλει γρήγορα και εκμεταλλεύεται το λήθαργο των αυτόχθονων φυτών. Η διασπορά των σπόρων του γίνεται με τη βοήθεια του ανθρώπου που μεταφέρει χώματα, προϊόντα και υλικά από μια περιοχή σε άλλες, με τη βοήθεια των νερών της βροχής ή της άρδευσης, του αέρα, του στροβιλισμού που προκαλούν τα διερχόμενα οχήματα, των ελαστικών τους, των αγροτικών υλικών και μηχανημάτων και περιστασιακά από τα πτηνά. Οι Ελληνες γεωργοί έχουν συνειδητοποιήσει ότι αυτό το τρομερό φυτό «όσο το οργώνεις τόσο αδελφώνει» αφού ο τυχαίος διαμελισμός των ριζωμάτων του προκαλεί έντονη αναπτυξη νέων φυτών. Παρατηρήσεις έχουν δείξει ότι τμήματα ριζών του μπορεί να διατηρηθούν ζωντανά κάτω από το έδαφος για τουλάχιστον 15 μήνες και να αναγεννήσουν φυτό εκ νέου!
Καταπολεμιέται αποτελεσματικά με όργωμα, θέρισμα και τριφύλλι
Χώρες της Μεσογείου, η Νότια Αφρική, η Ινδία, το Κατάρ, το Πακιστάν και η Αυστραλία είναι χώρες που έχουν δεχθεί επίσης την εισβολή των «Γερμανών». Στις μεσογειακές περιοχές έχει εξαπλωθεί ήδη στη Νότια Ιταλία και τη Σικελία, στη Νοτιοανατολική Ισπανία, στη Νότια Γαλλία, στην Κύπρο, στη Συρία, στο Ισραήλ, στην Αίγυπτο και τη Χερσόνησο του Σινά, στην Τυνησία και στο Μαρόκο. Πολλαπλασιάζεται με ρίζες και σπόρους και προσαρμόζεται σε καταπληκτικούς ρυθμούς. Το μόνο που χρειάζεται είναι μια πιθαμή γης για να… επικρατήσει, λένε οι βοτανολόγοι.
Πώς μπορεί να καταπολεμηθεί; Δυστυχώς, λένε οι ειδικοί, αυτή είναι η πιο δύσκολη απάντηση καθώς ο «Γερμανός» αποδεικνύεται χειρότερος κι από Λερναία Υδρα.
Η μέχρι τώρα εμπειρία δείχνει ότι μόνο ο συνδυασμός μηχανικής (βαθύ και επιφανειακό συχνό όργωμα – θέρισμα πριν από την ανθοφορία) και χημικής καταπολέμησης με επανειλημμένες εφαρμογές μπορεί να έχει αποτέλεσμα. Σε ορισμένες περιοχές της χώρας οι γεωργοί έχουν βρει ως αντίδοτο την καλλιέργεια μηδικής ή ήμερου τριφυλλιού που ως πολυετές φυτό και με εξίσου βαθιές ρίζες ανταγωνίζεται τον «Γερμανό».
Εχουν δοκιμαστεί και ζιζανιοκτόνα αλλά χωρίς εξαιρετικά αποτελέσματα. Στη Νότια Αφρική έχουν δοκιμαστεί προσβολές με φυσικούς εχθρούς του solanum elaeagnifolium όπως κάποιοι νηματώδεις και φυτοφάγα έντομα, αλλά αυτά που δοκιμάστηκαν διαπιστώθηκε ότι προσβάλλουν κι άλλα καλλιεργούμενα φυτά (πατάτα, μελιτζάνα, ντομάτα, πιπεριά κ.ά.) και δεύτερον θανατώνονται από τους ψεκασμούς που γίνονται στις καλλιέργειες.
Απαιτούνται, λένε οι ειδικοί, μελέτες κι έρευνες για εξειδικευμένα φυτοφάγα έντομα, όπως το φυτοφάγο κολεόπτερο leptinotarsa texana, που προέρχεται από τη Ν. Αμερική, έχει δώσει αποτελέσματα κατά του «Γερμανού» αλλά κι αυτό ως αλλόχθον -εισβολέας- μπορεί να εγκυμονεί άλλες σημαντικές απειλές που δεν είναι ακόμη γνωστές.
* Ο Παναγιώτης Σαϊνατούδης είναι ο ιδρυτής του Πελίτι (1995) www.peliti.gr Ξεκίνησε να ασχολείται με τους παραδοσιακούς σπόρους τον Ιανουάριο του 1991, όπου οργάνωσε την πρώτη ομάδα για τη συλλογή, διατήρηση και διάδοση των παραδοσιακών σπόρων στην Ελλάδα.
πηγή
Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου
