του Δημήτρη Κωνσταντακόπουλου*
Τον περασμένο Μάιο, ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών έδωσε στη δημοσιότητα την έκθεσή του με θέμα «Παγκόσμια ανασκόπηση του περιορισμού κινδύνων καταστροφών» (Global Assessment Report on Disaster Risk Reduction, GAR2022). Τα μεγάλα παγκόσμια ΜΜΕ αναφέρθηκαν σε αυτή την έκθεση, κυρίως τονίζοντας το συμπέρασμα ότι ο κόσμος υφίσταται μια επιταχυνόμενα τάση προς φυσικές καταστροφές και οικονομικές κρίσεις. Δεν αναφέρθηκαν όμως στο πιο εκρηκτικό από τα συμπεράσματα της έκθεσης, συμπέρασμα που διατυπώνει για πρώτη φορά σε επίσημο κείμενό του ο ΟΗΕ, ότι δηλαδή ο κόσμος αντιμετωπίζει μια αυξημένη πιθανότητα κατάρρευσης του ανθρώπινου πολιτισμού, των ανθρώπινων κοινωνιών. Σύμφωνα με την έκθεση οι κλιμακούμενες συνέργειες μεταξύ καταστροφών, οικονομικών προβλημάτων και διαταραχής των οικοσυστημάτων αυξάνουν τον κίνδυνο ενός σεναρίου «παγκόσμιας, ολικής (global) κατάρρευσης».
Η έκθεση δεν υποστηρίζει ότι ένα τέτοιο αποτέλεσμα είναι αναπόφευκτο, ούτε προσδιορίζει πόσο κοντά χρονικά μπορεί να βρίσκεται. Αυτό όμως που επισημαίνει είναι ότι χωρίς ριζικές αλλαγές πολιτικής εκεί πηγαίνει ο κόσμος.
Ο ΟΗΕ έχει υιοθετήσει μια σειρά επιδιώξεων (Sustainable Development Goals και το Sendai Framework) που περιλαμβάνουν κοινωνικά, οικονομικά, νομικά, πολιτικά και θεσμικά μέτρα έως το 2030 για τον περιορισμό των κινδύνων καταστροφών. Αλλά ήδη είναι πολύ πιθανό ότι ο κόσμος δεν θα επιτύχει αυτές τις επιδιώξεις. Η αποτυχία οφείλεται στον ρυθμό με τον οποίο οι ανθρώπινες δραστηριότητες επεμβαίνουν στη λειτουργία των φυσικών συστημάτων οδηγώντας σε ξεπέρασμα των «πλανητικών ορίων» στο άμεσο μέλλον.
Η έννοια των πλανητικών ορίων αναπτύχθηκε από το Resilience Centre της Στοκχόλμης το 2009 με σκοπό να παράσχει μια «επιστημονική ανάλυση των κινδύνων αποσταθεροποίησης του συστήματος της Γης σε πλανητική κλίμακα λόγω ανρθωπογενών διαταραχών». Το πλαίσιο αυτό εντοπίζει εννέα οικοσυστήματα που, αν πιεσθούν πέραν ενός ορίου (μιας «κόκκινης γραμμής»), θα περιορίσουν δραματικά τον χώρο ασφαλούς διαβίωσης του Ανθρώπου.
Σύμφωνα με την έκθεση του ΟΗΕ, τουλάχιστον τέσσερα από τα εννέα αυτά οικοσυστήματα βρίσκονται ήδη εκτός του πεδίου ασφαλούς λειτουργίας τους.
Το σύστημα αλλαγών του εδάφους και το σύστημα της κλιματικής αλλαγής βρίσκονται τώρα σε μια ζώνη «αβεβαιότητας αυξανόμενου κινδύνου» εξόδου από το πεδίο ασφαλούς λειτουργίας. Το σύστημα βιοχημικών ροών και το σύστημα νέων οντοτήτων (νέες τεχνητές χημικές ουσίες, υλικά ή οργανισμοί και φυσικά στοιχεία που κινητοποιεί η ανθρώπινη δραστηριότητα όπως βαρέα μέταλλα) έχουν φύγει κατά πολύ από τα όρια ασφαλούς λειτουργίας.
Να σημειώσουμε ότι αρκετοί επιστήμονες διεθνώς εκτιμούν ότι η κατάσταση είναι χειρότερη από όσο αναγνωρίζει ο διεθνής οργανισμός, που συνήθως άλλωστε δέχεται πιέσεις από κυβερνήσεις και ισχυρά οικονομικά συμφέροντα να μην «πανικοβάλλει» το κοινό, οδηγώντας σε πίεση προς αυτά να μεταβάλλουν πολιτική. Για παράδειγμα ο Καθηγητής Will Steffen του Resilience Centre της Στοκχόλμης υποστηρίζει ότι δύο ακόμα κρίσιμα όρια, αυτά που αφορούν την οξείδωση των ωκεανών και την χρήση του ύδατος θα διαρραγούν εντός της τρεχούσης δεκαετίας. Με αυτό τον ρυθμό κινδυνεύουμε να έχουμε ξεπεράσει και τις εννέα «κόκκινες γραμμές» μέχρι το 2030. «Το ανθρώπινο υλικό και οικολογικό αποτύπωμα επιταχύνει την αλλαγή. ‘Ένα πιθανό αποτέλεσμα είναι όταν οι συστημικοί κίνδυνοι γίνονται αλυσσιδωτές καταστροφές τα συστήματα να αντιμετωπίσουν τον κίνδυνο κατάρρευσης», αναφέρει η έκθεση του ΟΗΕ.
Παρόλο που ο κίνδυνος συστημικής κατάρρευσης αναφέρεται σε διάφορα σημεία της έκθεσης αυτής, το σενάριο της «παγκόσμιας κατάρρευσης» δεν εξετάζεται αναλυτικά στην έκθεση, που κάνει όμως αναφορά σε μια άλλη εργασία που δημοσιεύτηκε από το Γραφείο του ΟΗΕ για τον περιορισμό των κινδύνων καταστροφών (Office for Disaster Risk Reduction) με τίτλο «Πανδημίες, Κλιματικές Ακρότητες, Σημεία Καμπής και ο Κίνδυνος Παγκόσμιας Καταστροφής – Πως επηρεάζουν τους παγκόσμιους στόχους». Η εργασία αυτή αναλύει σε βάθος και παρουσιάζει έναν αριθμό σεναρίων, εξετάζοντας τους κινδύνους παγκόσμιας κατάρρευσης επί τη βάσει του πως οι ανθρώπινες δραστηριότητες οδηγούν σε υπέρβαση των ορίων του πλανήτη.
Η εργασία αυτή υπογράφεται από τον Thomas Cernev, ερευνητή στο Κέντρο Μελέτης Υπαρξιακού Κινδύνου του Πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ (University of Cambridge’s Centre for the Study of Existential Risk). Το συμπέρασμα της εργασίας είναι ότι αν συνεχίσουμε να κάνουμε αυτά που κάνουμε (‘business as usual’) και αν αποτύχουμε να εφαρμόσουμε δραστικές αλλαγές πολιτικής, ο πολιτισμός του Ανθρώπου βαδίζει αναπόφευκτα προς την κατάρρευση. “Χωρίς φιλόδοξη πολιτική και σχεδόν παγκόσμια υιοθεσία της και επιτυχή εφαρμογή της, ο κόσμος βαδίζει συνεχώς προς το σενάριο της παγκόσμιας κατάρρευσης».
Η εργασία του Cernev εξετάζει τέσσερα σενάρια εξελίξεων: τη «σταθερή Γη», τη «Γη σε αβεβαιότητα», τη «Γη υπό απειλή» και την «Παγκόσμια κατάρρευση». Το πρώτο συνεπάγεται την πραγματοποίηση των παγκόσμιων στόχων που έχει θέσει ο ΟΗΕ για το 2030 (UN’s Sustainable Development Goals και Sendai Framework). ‘Όλα τα άλλα οδηγούν τελικά στο τέταρτο, δηλαδή στην κατάρρευση του πολιτισμού, αν και με διαφορετικούς ρυθμούς.
Χρησιμοποιώντας τις μεθόδους της συστημικής ανάλυσης, η εργασία καταδεικνύει πως το πέρασμα ενός πλανητικού ορίου οδηγεί συστηματικά και στο πέρασμα των άλλων και πως, το πέρασμα του ενός μετά το άλλο από αυτά τα όρια οδηγεί σε αποστεθροποίηση των κοινωνιών και πιθανά γεγονότα GCR.
Ta “γεγονότα GCR” (γεγονότα παγκόσμιου καταστροφικού κινδύνου (Global Catastrophic Risk events) ορίζονται ως εκείνα που μπορούν να οδηγήσουν σε περισσότερους από 10 εκατομμύρια νεκρούς και 10 τρις δολλάρια σε οικονομικές ζημιές.
Στο χειρότερο από τα σενάρια που εξετάζει η έκθεση του Κέιμπριτζ, η παγκόσμια κατάρρευση από την διάρρηξη πολλαπλών πλανητικών ορίων, αυξάνει την πιθανότητα γεγονότων GCR, που μπορούν να προκαλέσουν με τη σειρά τους μια ακολουθία οικονομικών και πολιτικών καταρρεύσεων, που με τη σειρά τους τροφοδοτούν διαδικασίες οικολογικής κατάρρευσης και αυξάνουν τον κίνδυνο πανδημιών και συγκρούσεων (περιλαμβανομένων και πυρηνικών).
Αν και λιγότερο δραματικά, τα δύο ενδιάμεσα σενάρια τείνουν και αυτά, απουσία δραστικών μέτρων αποτροπής στο τέταρτο και χειρότερο. ‘Αλλωστε, πρώτα στοιχεία του τέταρτου σεναρίου είναι ήδη ορατά δια «γυμνού οφθαλμού» σε κάθε στοιχειωδώς πληροφορημένο για την κατάσταση του κόσμου πολίτη.
Μόνο μια δραστική αλλαγή των παγκόσμιων πολιτικών μπορεί να αποτρέψει την κατάρρευση των ανθρώπινων κοινωνιών και του ανθρώπινου πολιτισμού, αν όχι και όλων των ανώτερων βιολογικών συστημάτων της Γης.
Ούτε στην έκθεση του ΟΗΕ, ούτε στην εργασία του Cernev του Κέιμπριτζ αναφέρονται ακριβείς προβλέψεις για τους πιθανούς χρόνους μέχρι την πραγματοποίηση των ενδεχόμενων καταστροφών, αν και τονίζεται ότι «ο χρόνος για αλλαγή πολιτικής είναι τώρα, όχι μετά το 2030». Αρκετοί επιστήμονες πιστεύουν άλλωστε ότι η διαδικασία κατάρρευσης έχει ήδη εκκινήσει, ακόμα και αν είναι προς το παρόν δυνατόν να ελεγχθεί. Σύμφωνα με ανώτερο αξιωματούχο του ΟΗΕ που μίλησε στον τύπο υπό τον όρο της ανωνυμίας, η έκθεση του διεθνούς Οργανισμού έχει υποστεί σοβαρές παρεμβάσεις για να εμφανιστούν τα πράγματα πιο ήπια από όσο πραγματικά είναι. Ο ίδιος δήλωσε ότι «ο κόσμος πέρασε το σημείο μη επιστροφής» και «η έκθεση GAR2022 του Οργανισμού δεν είναι παρά μια αποστεωμένη εκδοχή των όσων περιελάμβαναν τα πρώτα σχέδια».
Παρόλα αυτά, είτε είναι αληθινά είτε όχι, ήδη η έκθεση GAR2022 του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών έχει μια ιστορική σημασία, αφού είναι η πρώτη φορά που ο σημαντικότερος οργανισμός της ανθρωπότητας, με μέλη όλα τα κράτη του κόσμου, υπογραμμίζει τον επερχόμενο κίνδυνο «ολικής κατάρρευσης των κοινωνιών» αν το ανθρώπινο σύστημα εξακολουθεί να βγαίνει εκτός των ορίων του πλανήτη.
Αν όμως οι άνθρωποι – στρουθοκάμηλοι δεν αποφασίσουν να βγάλουν το κεφάλι τους από την άμμο των παγκόσμιων τηλεοράσεων και να δουν κατάματα την πραγματικότητα, η έκθεση δεν θα έχει καμμία σημασία. Δεν θα υπάρχει κανείς για να γράψει πως τελείωσε η ιστορία του Ανθρώπου.
Πηγή: www.amna.gr
